108 Temple of Kneeling Elephants

Đền Voi Phục (Thủ Lệ)

s.Tô Lịchq.Ba ĐìnhLinh Lang

Đền Linh Lang Thủ Lệ còn gọi là đền Voi phục, tương truyền có từ năm 1065. Thờ: thần Linh Lang. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1962, đặc biệt: 2022). Vị trí: 306B phố Kim Mã, 2RH3+PR, Ba Đình, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 4,5 km (hướng 9 h). Trạm bus lân cận: Vườn Thú Hà Nội, Siêu Thị Ha Noi Marko.

Lược sử

Đền Voi Phục ở ven hồ, hai bên là vườn thú và công viên, ngày nào cũng đông khách tới thăm. Đây vốn là đất trại Thủ Lệ, một trong “Thập Tam Trại” được lập vào thời Lý. Tam quan mới xây hồi thập niên 2000 trông giống cổng chùa Láng và nằm ngay cạnh đường Kim Mã.

Tương truyền đền được xây năm Chương Thánh Gia Khánh 7 (1065) đời vua Lý Thánh Tông. Về sau đền được tôn là trấn tây kinh thành, một trong “Thăng Long tứ trấn”. Dân Hà Nội xưa quen gọi là đền Voi Phục vì bên cổng nghi môn có hai mái vẩy che tượng voi chầu. Tên gọi đầy đủ là đền Linh Lang Thủ Lệ để phân biệt với các ngôi đền khác cũng thờ Linh Lang.

Cổng mới ngoài đền Linh Lang. Photo ©NCCong 2013

Đền Linh Lang từng là nơi mai phục các đội quân của Hoàng Kế Viêm và Lưu Vĩnh Phúc; sáng 21-12-1873 họ đổ ra diệt gọn một toán quân Pháp trên đường tiến về phía tây, trong đó có viên chỉ huy Balny d’Avricour. Cùng ngày hôm đó, chủ tướng của chúng là Francis Garnier cũng bị quân Cờ Đen giết chết ở trước đình Giảng Võ cách đền không xa. Rồi 9 năm sau, vào ngày 19-5-1882, tư lệnh Pháp là Henri Rivière đã phải đền tội gần đấy tại Cầu Giấy và viên đại úy Berthe de Villers thì bị thương nặng.

Theo bức ảnh của BS Hocquart chụp năm 1884, cổng đền Linh Lang làm kiểu nghi môn tứ trụ, xung quanh là cây cối rậm rạp ven hồ. Những tấm ảnh của Võ An Ninh và bưu ảnh thời Pháp tiếp tục thể hiện một không gian u tịch, vắng lặng và cổ kính của khu đền rộng lớn dưới các tán lá cổ thụ.

Cổng cũ đền Linh Lang. Photo Hocquart 1884

Năm 1947, giặc Pháp tái chiếm Hà Nội rồi đánh lên Sơn Tây, đền Linh Lang bị đốt trụi. Đến năm 1953, cư dân trong vùng đã góp sức quyên tiền và xây dựng lại, song không được như cũ. Ngày 10-8-2000, UBND TP Hà Nội đầu tư khởi công tu sửa đền. Đợt tu bổ này tập trung chủ yếu vào nhà hữu mạc và hoàn chỉnh kiến trúc tổng thể cho khu di tích. Ngày 4-7-2009, khu đền một lần nữa được đầu tư tôn tạo nhân dịp chuẩn bị Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long — Hà Nội.

Kiến trúc

Đền Linh Lang được bài trí trên một gò đất bằng phẳng và rộng rãi với thế phong thủy rất quý. Tam quan nội là một nếp nhà ba gian mở cửa đón gió đông nam và tạo không gian mát rượi. Chính điện nhìn về hướng đông, nơi mặt hồ Thủ Lệ làm thành một tấm gương tự nhiên khổng lồ phản chiếu ánh thiên quang xuyên qua các tán lá xanh vào mỗi buổi sáng.

Tam quan nội đền Linh Lang. Photo ©NCCong 2013

Hai bên con ngõ rộng dài lát gạch to dẫn vào đền còn giữ được nhiều cây cổ thụ. Trước sân tiền tế có nhiều bậc đá khá cao dẫn xuống một cái giếng hình bán nguyệt. Phía đó có con đường nho nhỏ men theo bờ hồ cũng được lát gạch, dẫn tới một cây cầu dài và cong bắc sang vườn thú của công viên Thủ Lệ. Hiện nay, ngoài tam quan ngoại và một số công trình phụ mới xây, phần còn lại có diện mạo đại thể vẫn như ngôi đền Linh Lang thời Nguyễn.

Mặt bằng các công trình thờ phụng được sắp xếp theo kiểu “nội Công ngoại Quốc” khá hoành tráng. Tiền đường ba gian hai dĩ, chính điện bày lỗ bộ, bên tả đặt trống đại, bên hữu treo chuông đồng, hai đầu hiên có xây áp vào hai mái nhỏ che cặp ngựa tế hồng, bạch. Tòa thiêu hương có cửa gỗ mở cả bốn phía thoáng, trong bày long ngai, bài vị thần. Hậu cung thượng điện gồm ba gian, có các ban thờ với một số pho tượng bằng gỗ và đồng.

Sân trước đền Linh Lang. Photo ©NCCong 2016

Mái đền chính được đắp lưỡng long trên nóc, bốn phía có các đầu đao cong vút mang hình rồng, phượng, lân, hổ. Hai bên nội điện có sân rộng và các nhà tả hữu vu bảy gian kéo xuống gần hậu đường ở phía sau. Hậu đường 5 gian, cũng cửa bức bàn với kèo cột toàn bằng gỗ lim, trước hiên có đôi tượng linh vật bằng đá. Đây là nơi thờ bà mẹ của thần Linh Lang và Tam tòa Thánh Mẫu.

Trải qua biến thiên của lịch sử và những cuộc chiến đẫm máu, dĩ nhiên đền Linh Lang không thể giữ nguyên vẹn hình dáng từng có dưới các triều đại trước. Kể cả sau lần trùng tu cuối cùng, hai cổng vòm nhỏ bên cạnh nghi môn vẫn không được khôi phục.

Hông đền Linh Lang. Photo ©NCCong 2015

Truyền thuyết

Sự tích về thần Linh Lang có nhiều dị bản hơi khác nhau. Tương truyền Ngài là hoàng tử Hoằng Chân, con trai thứ 4 của vua Lý Thái Tông do một bà phi người làng Bồng Lai (Đan Phượng) sinh ra ở Trại Chợ, Thủ Lệ. Hoàng tử đã tham gia đánh quân Tống xâm lược trên phòng tuyến sông Cầu và hy sinh tại đó.

Thần phả chép rằng: Cảo Nương là một cung phi của vua Lý ra tắm ở Hồ Tây bị rồng cuốn lấy người, sau sinh ra hoàng tử trên mình có 28 vết vảy rồng và 7 hàng chấm sáng long lanh như ngọc trên ngực. Lớn lên, Linh Lang xin đi đầu quân và đã đánh thắng giặc Tống. Vua muốn nhường ngôi cho nhưng chàng từ chối, về ở Trại Chợ, sau bị bệnh từ trần, hóa thành rồng đen cuốn quanh phiến đá rồi trườn xuống Hồ Tây biến mất. Vua bèn cho lập đền thờ ở ngay nơi ở của hoàng tử.

Quản tượng đền Linh Lang. Photo ©NCCong 2016

Di sản

Trong đền bài trí hai pho tượng đồng và một hòn đá có vết lõm, tương truyền là nơi Linh Lang nằm gối đầu lên rồi hoá thành con giao long. Đáng chú ý rằng hầu hết các pho tượng đá từ thềm tam quan cho đến thềm hậu đường đều thể hiện hình con sấu trước và trong khi hóa rồng. Đầu năm 1994, nhân dân Thủ Lệ đã quyên góp đúc lại quả chuông cao 93cm, đường kính miệng 70cm, thân chia 4 múi, có đúc nổi dòng chữ Hán "Tây trấn thượng đẳng". Ngoài ra còn có 9 cây muỗm đại cổ thụ nằm ngay trước sân đền, ước đã hơn 700 năm tuổi.

Lễ hội của đền Voi Phục được tổ chức hàng năm với sự tham gia của cả những địa phương bên cạnh làng Thủ Lệ như Thuỵ Khuê, Cống Vị, Ngọc Khánh, Liễu Giai, Vạn Phúc v.v. và xa hơn như Bồng Lai (Đan Phượng), Lệ Mật. Chính hội diễn ra vào ngày 9 và 10 tháng hai âm lịch, tùy từng năm có thể kéo dài từ 3 tới 10 ngày. Trong dịp này đáng kể nhất có lễ rước kiệu và một vài tục lệ truyền thống khác.

Trong đền Linh Lang. Photo ©NCCong 2013

Trong đền có nhiều hoành phi và câu đối bằng chữ Hán, sơn son thiếp vàng lộng lẫy, nội dung chủ yếu ca ngợi công đức và sự thiêng liêng của các thánh thần.

Đền Linh Lang Thủ Lệ được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia ngay từ đợt đầu vào ngày 28-4-1962.

Di tích lân cận

108 den Linh Lang ©NCCông 2013