Đình Ngọc Động

Đình Ngọc Động có từ khoảng thế kỷ XVIII. Thờ: 3 vị tướng họ Đào của Hai Bà Trưng. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1990). Vị trí: XWJR+9X, xã Đa Tốn, H. Gia Lâm, TP Hà Nội. Cách Ga Hà Nội: 15 km (hướng 4 h). Trạm bus lân cận: NVH Trung Dương (xe 52B), CV Mùa Hạ (xe 47A)

Lược sử

Năm 1831 huyện Gia Lâm có 10 tổng, trong đó tổng Đa Tốn gồm 9 xã là Đa Tốn, Kiêu Kỵ, Khoan Tế, Thượng Tốn (còn gọi là Thuận Tốn), Hạ Tốn, Giang Cao, Xuân Thụy, Gia Cốc và Đào Xuyên. Từ Cách mạng tháng Tám 1945, chính quyền xóa bỏ cấp tổng, các xã Đào Xuyên, Khoan Tế, Thuận Tốn lập thành xã Minh Tân; hai thôn Lê Xá, Ngọc Động vẫn thuộc xã Đa Tốn.

• Sân đình Ngọc Động. Panorama ©NCCông 2015

Năm 1947, hai xã Minh Tân và Đa Tốn hợp nhất thành xã Đại Minh (mở rộng thêm 5 thôn của xã Kiêu Kỵ ngày nay là Kiêu Kỵ, Gia Cốc, Báo Đáp, Hoàng Xá, Chu Xá). Đại Minh sau đổi thành Đại Hưng, đến Cải cách ruộng đất lại tách ra làm xã Đại Hưng (gồm Đào Xuyên, Lê Xá, Ngọc Động, Thuận Tốn, Khoan Tế) và xã Tân Hưng (gồm Kiêu Kỵ, Gia Cốc, Báo Đáp, Hoàng Xá, Chu Xá). Năm 1966, Đại Hưng đổi tên là xã Đa Tốn. Xã này ngày nay nằm giữa quốc lộ QL5B và tỉnh lộ TL359.

Sau đình Ngọc Động. Photo ©NCCong 2015

Làng Ngọc Động tên Nôm là làng Lị, có ngôi đình tương truyền rất cổ, trong thờ 3 danh tướng họ Đào - những người đã có công giúp Hai Bà Trưng đánh đuổi thái thú Tô Định nhà Hán. Trên bài vị có ghi:

• Độ Thống đại vương (gia phong Tế thế Hộ quốc Hùng tài Trợ thống đại vương).
• Chiêu Hiển đại vương (gia phong Tế thế Hộ quốc Anh linh Cảm ứng đại vương).
• Tam Lang đại vương (gia phong Tế thế Hộ quốc Thông minh Chính trực đại vương).

Kiến trúc

Đình Ngọc Động tương truyền được xây dựng từ đời Lê trung hưng, mặt bằng xưa kia làm theo hình "chữ Đinh". Đình đã trải qua nhiều cuộc sửa chữa tôn tạo. Sau lần đại trùng tu mới đây, phần lớn ngôi đình vẫn giữ phong cách nghệ thuật của thời Nguyễn với kiến trúc đã được mở mang theo kiểu "nội Công ngoại Quốc". Khuôn viên đình là một khoảnh đất rộng có tường bao kín nằm ở sát bờ nam sông Nghĩa Trụ. Sông do vua Lê Duy Phường cho đào vào năm 1729; đầu thời Nguyễn là một con ngòi theo mô tả trong bài thơ “Kinh Nghĩa Trụ kiều thứ nguyên vận” 經 義 柱 橋 次 原 韻 của Phạm Đình Hổ (1768-1839).

Trong đình Ngọc Động. Photo ©NCCong 2015

Hiện nay sông chỉ còn 2 đoạn cách xa nhau do bồi lấp. Đoạn đầu bắt nguồn từ sông Hồng chỗ Xuân Quan chảy qua địa phận Văn Giang, Xuân Cầu, Đồng Tỉnh rồi đổ vào sông Hoan Ái. Năm 1958 được đào rộng ra, gọi là sông Kim Sơn trong hệ thuỷ nông Bắc-Hưng-Hải. Đoạn thứ hai ở phía nam tỉnh Hưng Yên, gọi là sông Cầu Cáp hoặc sông Điềm Xá, Mai Xá; bắt đầu từ ngã ba thôn Ba Đông chảy qua Cầu Cáp, xã Đoàn Đào (huyện Phù Cừ), rồi chảy đến thôn Hà Linh, gặp sông Hồ Kiều và chảy thẳng xuống Mai Xá (huyện Tiên Lữ).

Đình nhìn ra một hồ nước hình vuông ở phía tây-nam. Cổng nghi môn giáp mặt đường, gồm 4 trụ biểu. Du khách từ cổng đi vòng qua bức bình phong lớn đắp cuốn thư sẽ vào sân tiền đường, hai bên có 2 nhà giải vũ rộng 3 gian. Đại đình gồm 3 gian 2 chái, du khách bước lên thềm qua 3 bậc đá, trước gian giữa có đôi sấu đá. Hậu cung 3 gian tách riêng có không gian lấy sáng, gian giữa có một phần nhô theo kiểu 2 tầng 8 mái. Hông hậu cung giáp với hai sân bên và nhìn sang 2 nhà tả hữu vu 3 gian. Phía sau là vườn cây và công trình phụ.

Chính điện đình Ngọc Động. Photo: NCCong ©2015

Di sản

Trong đình Ngọc Động hiện vẫn giữ được một số vì kèo cũ mang phong cách nghệ thuật chạm trổ của thời Hậu Lê. Ngoài ra còn có nhiều cổ vật giá trị như kiệu bát cống, long ngai, bài vị và đồ tế khí... Lễ hội đình làng được dân sở tại tổ chức hàng năm từ mùng 9 đến ngày 12 tháng Hai âm lịch. Ngày 09-01-1990 Bộ Văn hóa và Thông tin đã xếp hạng đình là Di tích lịch sử - văn hoá quốc gia.

Di tích lân cận

• Chùa Đào Xuyên (Thánh Ân Tự): thôn Đào Xuyên, xã Đa Tốn.
• Chùa Khoan Tế (Cự Đà Tự): thôn Khoan Tế, xã Đa Tốn.
• Đền Ỷ Lan: ngã phố Ỷ Lan—QL5, xã Dương Xá.
• Đình Bát Tràng: thôn Bát Tràng, xã Bát Tràng.
• Đình Khoan Tế: thôn Khoan Tế, xã Đa Tốn.
• Đình Kiêu Kị: thôn Kiêu Kị, xã Kiêu Kị.

©NCCong 2015, Ngoc Dong community hall