Đình và miếu Tế Xuyên

Đình và miếu Tế Xuyên có từ cuối thời Lê. Thờ: thành hoàng Đỗ Trung - người Champa. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1992). Vị trí: 3WJQ+63, thôn Tế Xuyên, xã Đình Xuyên, H. Gia Lâm, TP Hà Nội. Cách BĐX Bờ Hồ: 13km (hướng 2h). Trạm bus lân cận: Bưu điện Ninh Hiệp (xe 10b)

Lược sử

Đình, miếu Tế Xuyên còn gọi là Ninh Xuyên theo tên làng xưa, lại có tên “Kinh Bắc hành cung”. Thời Nguyễn, xã Đình Xuyên nằm trong tổng Hạ Dương, huyện Đông Ngàn, thuộc về phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc. Đến năm 1961 theo quyết định của Chính phủ VNDCCH, xã Đình Xuyên cùng các xã Yên Thường, Phù Đổng, Ninh Hiệp, Trung Mầu vốn thuộc hai huyện Từ Sơn, Tiên Du (tỉnh Bắc Ninh) được đổi về huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội.

Sân đình Tế Xuyên. Ảnh ©NCCong 2014

Đình và miếu Tế Xuyên đều thờ Đỗ Trung, một người Champa có công đánh giặc Chà Hòa nên được vua Trần phong ở đất Vũ Ninh. Thấy vùng ven sông Đuống màu mỡ, ngài bèn di dân sang khai khẩn, lại cho xây dinh lũy để bảo vệ. Sau khi mất, ngài được dân tôn làm thành hoàng và lập điện thờ ngay trên nền hành cung cũ.

Trong đình Tế Xuyên. Ảnh ©NCCong 2014

Ngọc phả đại vương công thần triều vua Trần Dụ Tông do Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572) và Quản giám Bách thần Nguyễn Hiền phụng sao năm Vĩnh Hựu tam niên (1736) ghi Đỗ Trung là một vị vua Champa đã trở thành nội thần của nhà Trần và được phép xây dựng hành cung ở Tế Xuyên. Đại Việt sử ký toàn thư thì chép Đỗ Trung là thành hoàng làng người Champa duy nhất ở thời Trần.

Trong đình Tế Xuyên. Ảnh ©NCCong 2014

Ngày 23-6-1992 Bộ Văn hóa và Thông tin đã xếp hạng đình, miếu (và chùa) Tế Xuyên là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Kiến trúc

Đình Tế Xuyên được xây theo kiểu “nội Công ngoại Quốc”; mặt nhìn ra xa về một hồ nước, hơi chếch theo hướng đông-nam. Các công trình lớn gồm có tòa tiền tế, đại đình, hậu cung và nhà cầu nối đại đình với tả hữu mạc ở hai bên hậu cung. Toàn bộ khuôn viên lại có tường bao quanh với sân gạch rất rộng và tạo thành một không gian khép kín nhưng thoáng đãng.

• Sân đình Tế Xuyên. Panorama ©NCCông 2014

Tòa tiền tế rộng 5 gian, xây 1 tầng 4 mái, bốn phía để trống đón gió. Trên mái nhà, các bờ dải đều đắp hình rồng, nghê. Bên trong tiền tế, phần gỗ được trang trí phong phú với những mảng chạm vân mây, cây lá, các đầu dư chạm rồng và các cốn chạm tứ linh, tứ quý.

Đại đình có quy mô lớn hơn, các cây cột gỗ lim rất to. Lớp nhà ngang kiểu 4 mái với đao cong, bờ nóc đắp rồng chầu mặt trời, hai bên đầu hồi đắp hổ phù. Kết cấu vì kèo theo kiểu “thượng chồng rường giá chiêng hạ kẻ”, mái phân “thượng tứ hạ ngũ”. Bên trong chia thành 5 gian, trước đây có sàn gỗ nay đã mất. Các bộ phận kiến trúc đều được chạm nổi hoa văn rồng, mây trau chuốt, mang phong cách nghệ thuật thời cuối Lê đầu Nguyễn.

Cổng làng Tế Xuyên. Ảnh ©NCCong 2014

Miếu Tế Xuyên được xây trên một khu đất cao trước ngôi chùa làng. Quy mô miếu nhỏ hơn đình, bao gồm nhà tiền tế, đại bái và hậu cung. Tiền tế 5 gian xây bít đốc tay ngai, vì kèo cũng kiểu “thượng chồng rường giá chiêng hạ kẻ”. Các con rường, xà kẻ đều bào trơn, bào xoi. Đại bái xây kiểu chồng diêm, kết nối với hậu cung thành hình chuôi vồ. Hậu cung 3 gian cũng có 2 tầng mái, gian giữa đặt sàn gỗ cao làm nơi thờ cúng.

Di sản

Trong đình và miếu có một số cổ vật quý như bia đá, chuông đồng, hương án, kiệu bát cống, hoành phi và câu đối. Riêng chùa còn lưu giữ được hương án, cây hương và bia đá từ thời cuối Lê, Tây Sơn và đầu Nguyễn.

Di tích lân cận

• Chùa Hiển Quang: thôn Trung, xã Dương Hà.
• Chùa Kiến Sơ (Phù Đổng): thôn Phù Đổng, xã Phù Đổng.
• Chùa Nành: làng Nành, xã Ninh Hiệp.
• Chùa Phúc Nương: Yên Thường, xã Yên Thường.
• Đền Gióng: thôn Phù Đổng, xã Phù Đổng.
• Đền Trúc Lâm: thôn Công Đình, xã Đình Xuyên.
• Đình, miếu Công Đình: thôn Công Đình, xã Đình Xuyên.

©NCCông 2014, Te Xuyen community hall and temple