Đình Tân Khai

Đình Tân Khai được xây năm 1822. Thờ 3 vị thần: Tô Lịch, Bạch Mã (Long Đỗ), Thiết Lâm. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1990). Vị trí: 44 phố Hàng Vải, 2RPW+8P, Hoàn Kiếm, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 1,8km (hướng 1h). Trạm bus lân cận: 50 Hàng Cót (xe 01), 22c Hàng Lược (31), 115 Phùng Hưng (01, 18, 23, 36ct)

Lược sử

Theo tấm bia dựng năm Minh Mạng 21 (1840) và văn bia “Bản tự chân chuyên bi kí” khắc năm 1845, đình Tân Khai được xây vào năm 1822 liền kề chùa Thái Cam ở khu đất hoang phía đông tòa thành cũ thời Lê. Đó cũng là năm thành lập thôn Tân Khai, thuộc tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương. Về sau đình đã được trùng tu, sửa chữa nhiều lần, lớn nhất là vào năm 1851. Thời trước, dân địa phương còn gọi là đình Rổ Rá vì trước cổng đình thường bày bán đồ tre đan.

• Ngã phố Hàng Gà—Hàng Vải. Panorama ©NCCong 2014

Thành hoàng thứ nhất được thờ tại đình Tân Khai là thần Tô Lịch. Theo “Việt điện u linh tập”, ngài vốn là huyện lệnh tại Long Độ (Long Đỗ) và đã nhiều đời sống ở đây, dựng nhà bên dòng sông nhỏ, không giàu nhưng lấy đạo hiếu làm đầu. Thời Tấn, ngài được vua khen và ban sắc cho đặt tên Tô Lịch làm tên làng. Ngài là người đầu tiên ở nước ta được hai viên quan nhà Đường tôn làm thành hoàng.

Cổng đình Tân Khai và chùa Thái Cam. Ảnh ©NCCong 2022

Thành hoàng thứ 2 được thờ tại đình Tân Khai là thần Bạch Mã, hiệu “Long Đỗ Thần Quân Quảng Lợi Bạch Mã Đại Vương”. Long Đỗ, tức “Rốn Rồng”, thường gọi là núi Nùng. Tương truyền, núi có khe thông sâu xuống dưới đất, tiếp nhận khí thiêng sông núi. Thần được thờ chính ở đền Bạch Mã (số 76 phố Hàng Buồm).

• Cổng chùa và đình Tân Khai. Panorama ©NCCong 2014

Thành hoàng thứ 3 được thờ trong đình Tân Khai là thần Thiết Lâm (thần rừng lim), tương truyền vốn là một vị nhiên thần của vùng Hồ Tây. Tuy hiện nay không có tài liệu nào ghi chép rõ hơn về ngài nhưng có thể thấy việc thờ cúng có lẽ bắt nguồn từ việc người cổ xưa tôn sùng các lực lượng thiên nhiên như thần rừng, thần cây, thần núi, thần sông, thần sấm, thần mưa, v.v….

Sân đình Tân Khai. Photo ©NCCong 2019

Cả ba vị thành hoàng trên đều có gốc gác địa phương trước khi kinh đô ra đời. Thần Tô Lịch cũng như thần Long Đỗ đều từng bị Cao Biền yểm trấn nhưng không thành, chính Biền cũng đã phải thú nhận: “Xứ này có thần linh dị, ở lâu tất chuốc lấy tai vạ”.

Ngày 09-01-1990, đình Tân Khai được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Kiến trúc

Đình Tân Khai trước đây được xây trên một mảnh đất nhỏ, áp lưng vào chùa Thái Cam. Nay nhà tiền tế đã mất, đình chỉ còn hậu cung xây kiểu chữ Công, rộng ba gian hai chái, mặt quay về hướng nam. Sân đình nằm dưới tán lá một cây bồ đề to, cửa đình có đôi con nghê đứng chầu. Đình xây đầu hồi bít đốc, 2 tầng 4 mái, trên bờ nóc đắp hình lưỡng long triều nhật.

Cửa đình Tân Khai. Photo ©NCCong 2019

Đình Tân Khai hiện nay chung cổng ra vào với chùa Thái Cam. Cổng này xây kiểu nhà cầu 4 trụ mái bằng, trên đắp cuốn thư đề 4 chữ Hán “Tân Khai Linh Từ”, nhìn chếch ra ngã tư Hàng Vải — Hàng Gà. Trải qua thời gian hai thế kỷ, đất đình chùa bị lấn chiếm một phần và các công trình đã xuống cấp nghiêm trọng. Đầu năm 2015, cổng vào cụm di tích này đã được trùng tu.

Di sản

Trong đình hiện có nhiều câu đối hay, chẳng hạn ở chính điện: “Đại La thành nhất đái giang sơn Long Đỗ chí kim do thắng tích / Tứ vọng tự lũy triều hương hỏa Lạc Đô chung cổ độc anh thanh” (Tạm dịch: Thành Đại La non sông một dải, Long Đỗ đến nay còn thắng tích / Bốn đền trấn các triều hương lửa, Lạc Đô tự cổ dậy tiếng thơm). Hoặc: “Đan giá tự thiên lai thành quách dĩ tiền khai Lý đế / Nhất thanh tòng địa phận sơn hà y cựu tiếu Cao vương” (Ngự xuống từ trên trời, thành quách mở ra trước Công Uẩn / Một tiếng vang dậy đất, sơn hà như cũ nhạo Cao Biền).

Hậu cung đình Tân Khai. Photo ©NCCong 2015

Và: “Tứ hóa tề danh Bắc địa dịch cùng kim áp thuật / Lịch triều hiển tặng Nam thiên trường bá mã phi thanh” (Danh sánh tứ trấn, đất Bắc phá tan thuật yểm đồng / Phong tặng các triều, trời Nam truyền rộng tiếng ngựa phi). Hoặc: “Kim giản đằng không vượng khí quang hàn Nùng Lĩnh nguyệt / Đồng phù định toái linh thanh trường tháp Nhị Giang phong” (Từ trên cao không, vượng khí tỏa sáng như trăng núi Nùng / Cùng trợ giúp đời, tiếng thiêng dài theo gió sông Nhị).

Di tích lân cận

• Chùa Thái Cam: số 16c phố Hàng Gà.
• Chùa Vĩnh Trù: số 59 phố Hàng Lược.
• Đền Hỏa Thần: số 30 phố Hàng Điếu.
• Đền Nhân Nội: số 84 phố Hàng Bồ.
• Đình Đông Thành: số 7 phố Hàng Vải.
• Đình Nhân Nội: số 33 phố Bát Đàn.

117 Tan Khai community hall ©NCCông 2012-2019