ĐÌNH, NGHÈ, CHÙA MAI ĐỘNG

Đình, nghè Mai Động có từ lâu đời. Thờ: Nguyễn Tam Trinh, tướng của Hai Bà Trưng. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1980). Vị trí: ngõ 254 Minh Khai, XVR5+WH, Hoàng Mai, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 5,1km (hướng 5h). Trạm bus lân cận: phố Minh Khai (xe 19, 24, 36, 38, 52), phố Tam Trinh (26, 30, 38, 42)

Lược sử

Mai Động xưa kia là một làng nổi tiếng với hội vật và nghề làm đậu Mơ ở phía nam kinh thành Thăng Long. Năm 1915, Mai Động thuộc tổng Hoàng Mai, huyện Hoàn Long, tỉnh Hà Đông. Năm 1954, làng nhập vào quận VII, thành phố Hà Nội. Sau đó chuyển sang huyện Thanh Trì, rồi cắt về quận Hai Bà Trưng, trước khi tách ra và trở thành một phường thuộc quận Hoàng Mai.

• Sân đình Mai Động. Panorama ©NCCong 2015

Theo truyền thuyết, Đô úy Nguyễn Tam Trinh sinh ra và lớn lên tại một lò vật của huyện Đông Sơn, Thanh Hoá. Sau đó ngài chu du khắp nơi rồi dừng chân tại Kẻ Mơ (Cổ Mai), ngày nay thuộc phường Mai Động, quận Hoàng Mai, TP Hà Nội. Ngài mở trường bên bờ sông Kim Ngưu, dạy cả văn lẫn võ, người theo học rất đông.

Sân nghè Mai Động. Ảnh NCCong ©2015

Tháng Ba năm Canh Tý niên hiệu Kiến Vũ nhà Đông Hán (40), hưởng ứng lời kêu gọi của Hai Bà Trưng, ngài đưa tráng đinh đến Hát Môn tham gia khởi nghĩa. Vua Bà phong ngài chức Đô úy, chỉ huy một trong những cánh quân cùng tiến đánh trị sở Luy Lâu, làm thái thú Tô Định phải bỏ chạy.

Năm Nhâm Dần (42), vua Hán Quang Vũ sai Mã Viện dẫn 2 vạn quân chuẩn bị xâm lược Giao Châu. Đô uý Tam Trinh được Hai Bà cử về trấn giữ vùng đất phía nam Long Biên. Khi nghe tin Hai Bà tuẫn tiết trên sông Hát, ngài tiếp tục chiến đấu và hy sinh vào đêm 10 tháng Hai năm Quý Mão (43) tại xứ Gò Đống, nay gọi là Cầu Voi.

Nhiều lò vật tôn ngài là tổ nghề. Vua Lê Đại Hành (941-1005) gia phong ngài là Nam Sơn Tam Trinh Đại vương. Đến thế kỷ XVII, nhân dân Mai Động dựng đình thờ ngài làm thành hoàng làng.

Hồ đình Mai Động. Ảnh NCCong ©2015

Năm 1980, đình và nghè Mai Động được xếp hạng Di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật quốc gia, được cấp kinh phí để sửa chữa tôn tạo. Năm 1990, con đường chạy dọc bờ sông Kim Ngưu qua đây được UBND TP Hà Nội đặt tên là phố Tam Trinh.

Kiến trúc

Tương truyền nghè Mai Động được xây trên nền ngôi trường cũ của Tam Trinh, phía trước có giếng Ngọc để ngài cùng tráng đinh tắm mát. Nghè được dựng lại vào năm Duy Tân 10 (1916) với tiền tế 5 gian và hậu cung 2 gian, quay mặt về phía tây bắc, bố cục hình “chữ Tam”. Ngày nay khuôn viên không còn rộng thoáng như xưa, mới đây có dựng lên một tấm bình phong bằng đá.

Cạnh nghè là chùa Mai Động, tên chữ Thiện Khánh Tự, đã được trùng tu khang trang với qui mô bề thế. Trong chùa hiện có tấm bia niên hiệu Vĩnh Trị 5 (1680) cho biết lịch sử vùng Mai Động và quá trình trùng tu cũng gắn với công tích của quận chúa Trịnh Thị Ngọc Sanh. Trong chùa còn có pho tượng của bà và người em là Trịnh Thị Ngọc Nhị.

Bia cổ và tượng Quan Âm chùa Thiện Khánh

Đình Mai Động tọa lạc cách chùa làng chừng 200m, quay về phía đông nam và xây lớn hơn nghè. Tương truyền nền đình là nơi luyện võ của các học trò Tam Trinh. Nghi môn tứ trụ nhìn ra một gốc đa to và ao đình hình chữ nhật. Ngoài cổng có tượng đôi voi chầu. Toà tiền tế 5 gian, cửa bức bàn, thềm cao 5 bậc, đầu hàng hiên có tượng hai vị Hộ pháp đối diện nhau. Tiếp theo là thiêu hương 6 gian nối với hậu cung. Hai bên sân có nhà tả, hữu mạc 3 gian, cũng cửa bức bàn. Do quá trình đô thị hoá, đình nay bị vây sát bởi nhiều nhà dân.

Di sản

Trong đình hiện có bộ kiệu long ngai đẹp đẽ còn khá nguyên vẹn và mang niên đại thế kỷ XVIII. Ngoài ra còn giữ được 28 đạo sắc phong từ đời Vĩnh Tộ (1622) cho đến các đời vua của nhà Nguyễn. Đặc biệt có 5 tấm bia đá chép về làng cổ Mai Động và tên những người có công đóng góp xây dựng, tôn tạo ngôi đình.

Cổng đình Mai Động. Ảnh NCCong ©2015

Tấm bia Triệu Mai Đình dựng năm Chính Hoà 20 (1699) cho biết khá đầy đủ về lịch sử xưa kia của vùng đất này. Theo đó vào thời Lê trung hưng, ngôi đình được quận chúa Trịnh Thị Ngọc Sanh, hiệu Diệu Kính, quê ở Biện Thượng, xã Sóc Sơn, huyện Vĩnh Lộc, xứ Thanh Hoá cho xây dựng.

• Giếng nghè Mai Động. Panorama ©NCCong 2015

Có một đôi câu đối ở đình ghi:
“Đức bác thánh văn truyền Việt địa
Uy dương thần vũ chấn Nam thiên”
Tạm dịch:
“Văn thánh đức cao truyền đất Việt
Võ thần oai mạnh động trời Nam”

Trong đình Mai Động. Ảnh NCCong ©2015

Hội làng Mai Động được tổ chức hàng năm tại sân đình vào ngày 4, 5, 6 tháng Giêng âm lịch, cạnh đó có mở sới vật với khoảng một trăm đô từ các nơi về dự. Trước kia, sau lễ rước kiệu và tế cáo yết thành hoàng thì các cuộc đấu bắt đầu diễn ra trên gò Đống Vật. Từ khi làng đô thị hóa, phần lớn người xem không thể vào sân mà phải đứng ngoài ngõ nghe tường thuật qua loa phóng thanh.

Di tích lân cận

• Chùa Hoàng Mai (Nga My Tự): ngõ 160 Hoàng Mai.
• Chùa Hưng Ký (Võ Hưng Thiền Am): ngõ Chùa Hưng Ký.
• Chùa Linh Ứng (Tương Mai): số 231 Trương Định.
• Đền Lừ (Lư Giang Từ): đầu đường Hoàng Mai.
• Đình Hoàng Mai: ngõ 160 Hoàng Mai.
• Đình Tương Mai: 13 Nguyễn Đức Cảnh.

©NCCong 2015, Mai Dong community hall, temple and pagoda