121 Bat Thap pagoda
Chùa Bát Tháp (Vạn Bảo)
nhà Lýq.Ba Đìnhs.Kim NgưuChùa làng Vạn Bảo tương truyền có từ thế kỷ XII. Tên chữ: Bát Tháp Tự. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1989). Vị trí: số 211 phố Đội Cấn, 2RPC+4W Ba Đình, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 2,9 km (hướng 10 h). Trạm bus lân cận: 195 B Đội Cấn (xe 09a, 09act), 240 Kim Mã (22a, 32, 34, CNG03)
Lược sử
Tương truyền, chùa Bát Tháp được xây từ thời Lý. Có thuyết cho rằng đó chính là chùa Chân Giáo dựng năm 1024 gần cung vua. Vị vua cuối cùng của nhà Lý là Huệ Tông đã bị Thái sư Trần Thủ Độ ép nhường ngôi cho con gái và ra tu ở chùa này. [Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục viết: ...“Truyền ngôi cho con gái là Phật Kim, nhà vua ra ở chùa Chân Giáo”]. Một hôm Thủ Độ đến chùa thấy Huệ Tông đang nhổ cỏ bèn nói “Nhổ cỏ phải nhổ tận gốc”, vua biết ý liền tự tử.
Năm Gia Long thứ 2 (1803), chùa Bát Tháp được hợp nhất từ ngôi chùa trên núi Voi và ngôi chùa của thôn Vạn Bảo (sau đổi là thôn Vạn Phúc). Khu chùa chính nằm trên vị trí cao nhất của gò Vạn Bảo Sơn. Theo Hoàng Đạo Thuý [Người và cảnh Hà Nội, Nxb Hà Nội, 1998], Vạn Bảo Sơn là một gò đất ở phía nam thành Thăng Long thời Lý. Đây là nơi giáp ranh giữa 3 thôn Vạn Bảo, Ngọc Hà, Đại Yên và thuộc về vùng “thập tam trại” do ông Hoàng Phúc Trung sau khi có công với nhà vua đã xin di dân làng Lệ Mật từ Gia Lâm sang đây lập trại khai khẩn.
- Tam quan chùa Bát Tháp. Photo ©NCCong 2015
Chùa Bát Tháp đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia tại quyết định số 1570/VH-QĐ ngày 5-9-1989.
Kiến trúc
Ngôi chùa ngày nay mang phong cách nghệ thuật kiến trúc của lần trùng tu lớn dưới thời Nguyễn. Nghi môn mở ra hè phố Đội Cấn nhưng hầu như chỉ đóng, cho nên du khách thường vào thăm chùa bằng cửa ngách ở trong ngõ 209 Đội Cấn. Sân chùa cao hơn hẳn khu vườn trước và được che mát bởi 2 cây nhãn to. Toà tam bảo gồm tiền đường 7 gian 2 dĩ và hậu cung 3 gian.
Toàn bộ các công trình được xây theo kiểu “nội Công ngoại Quốc” và nằm ở đằng sau một không gian xanh vừa rộng vừa có chiều sâu. Đáng tiếc là hồ bán nguyệt từ lâu đã bị lấp thành vườn cỏ và nhà dân hiện nay vây kín xung quanh ba phía, kể cả ngõ vào; còn mặt nghi môn áp sát hè phố thì biến thành chỗ bán hàng vặt.
- Sân trước chùa Bát Tháp. Photo ©NCCong 2015
Tuy nhiên du khách chỉ cần đi qua khoảng trống phía ngoài tam quan vào trong chùa lập tức được thấy một quang cảnh hoàn toàn tương phản với phố xá trần tục. Nơi đây giữa những cây cối um tùm có một vườn tháp mộ vuông vắn nằm hơi chếch về mé tay trái. Trên trục chính đặt một hòn non bộ khá lớn để che chắn tòa tam bảo. Hai bên sân tiền đường rộng rãi có cửa ngách ngăn với phía sau, tạo nên khu vực riêng.
Tam quan thuộc loại lớn, xây cao theo kiểu lầu hai tầng tám mái với ba cổng được tạo dựng hơi khác nhau. Cổng phụ ở hai bên hoàn toàn đối xứng với những cửa sổ tò vò hình tròn ở trên lầu, tượng trưng nguyên lý "sắc sắc không không" của đạo Phật. Cổng giữa có cửa chính hình chữ nhật, tầng trên mở nhiều cửa sổ nhỏ trông ra bốn phía. Sau tam quan là vườn rau rồi đến hòn giả sơn trước sân tiền đường.
Tiền đường cũng thuộc loại lớn, hàng hiên phía trước khá rộng do mái chảy dài, được đỡ bằng một dãy cột đá hình hộp mài nhẵn, trên đó có khắc những câu đối và trang trí bằng các hình long, ly, quy, phượng.
- Tiền đường chùa Bát Tháp. Photo ©NCCong 2015
Về nội thất, các bộ vì đỡ mái được làm theo kiểu “thượng chồng rường, giá chiêng, hạ kẻ”. Ở đây, các con rường được chạm nổi hình lá ba chẽ, nét chạm sâu và nổi khối khoẻ khoắn, vững chãi. Trên những bức cốn, hình rồng cuốn thuỷ, rồng ổ, hổ phù cùng cây cỏ... đều được thể hiện với kỹ thuật chạm nổi tinh xảo, mềm mại.
Hậu cung gồm 3 gian đặt dọc, làm theo kiểu “chồng rường, giá chiêng”. Trên các xà thượng và hạ đều có treo đầy đủ y môn, cửa võng, hoành phi... được chạm trổ và sơn son thếp vàng. Trên bậc cao nhất đặt bộ tượng Tam thế, gồm ba pho tượng khá giống nhau về kích thước và hình thức thể hiện mang nhiều nét dân gian với các cụm tóc xoáy kiểu “ốc bụt” theo hàng ngang. Bậc dưới bày tượng đức Phật Thế tôn với hai tôn giả A-nan, Ca-diếp ở bên cạnh. Dưới cùng là toà Cửu Long với tượng Thích Ca sơ sinh bằng đồng.
Di sản
Đợt khai quật khảo cổ học trước đây đã cho thấy trong khuôn viên chùa có nhiều di tích của thời Lý - Trần. Dãy tường hậu cung của nhà Tổ được xây bằng những viên gạch vồ phổ biến trong thời Lê.
- Phật điện chùa Bát Tháp
Trong chùa hiện có nhiều tượng Phật và tượng Mẫu khác nhau, được làm bằng gỗ và đồng. Một số ít được tạc và đúc vào cuối thời Lê, phần lớn tượng là những tác phẩm thuộc thời Nguyễn. Tại đây cũng lưu giữ được một số cổ vật bằng đồng khác có giá trị cao như đôi hạc, bát hương và quả chuông “Bát Tháp Tự Chung” đúc năm Gia Long thứ 2 (1803), v.v..
Ngoài ra còn có các tư liệu Hán-Nôm. Một trong những đôi câu đối ở đây có ghi đầy đủ địa danh và tên chùa:
Vạn thuỷ toàn lâm Bát địa quảng khai chung tú khí
Bảo sơn củng phục Tháp đài quang hiển chấn đông phong
(Sông Vạn đổ về, Bát đất mở to hun khí đẹp
Núi Bảo chầu phục, Tháp đài sáng rực dậy gió xuân.)
Di tích lân cận
- Bảo tàng Hồ Chí Minh: số 19 Ngọc Hà.
- Chùa Kim Sơn: số 73 phố Kim Mã.
- Đền Đống Nước: ngõ 173 ngách 63 Hoàng Hoa Thám.
- Đình Đại Yên: ngõ 173 Hoàng Hoa Thám.
- Đình Kim Mã: số 61 phố Kim Mã.
- Đình Vạn Phúc: ngõ 194 Đội Cấn.
©NCCong 2014-2017, Bat Thap pagoda