Chùa Liên Phái (Liên Tông Tự)

Chùa Liên Phái được lập năm 1726. Tên chữ: Liên Tông Tự. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1962). Vị trí: 2R4X+4C, Hai Bà Trưng, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 3,6 km (hướng 5 h). Trạm bus lân cận: 216-218 phố Bạch Mai (xe 08a, 08act, 08b, 08bct, 18, 36, 36ct, 38, 52a, 52b), Thanh Nhàn (18, 26)

Lược sử

Tấm bia hiện còn trong chùa khắc vào năm Tự Đức thứ 10 (1857) cho biết chùa được xây dựng vào năm Bảo Thái thứ 7 (1726). Lúc mới xây, chùa có tên Liên Hoa, tọa lạc trên một khu đất và ao rất rộng (6 mẫu 2 sào, tức khoảng 22.000m2). Năm 1733 đổi tên thành chùa Liên Tông. Năm 1841 lại đổi là Liên Phái vì phải kiêng tên húy Nguyễn Phúc Miên Tông của vua Thiệu Trị (1807—1847).

• Chùa Liên Phái trong đợt trùng tu. Panorama ©NCCông 2012

Chùa từng là chốn tổ của phái Liên Tông (dòng Hoa Sen), một trong những Thiền phái của Phật giáo nước ta và xuất hiện từ cuối thời Hậu Lê (thế kỷ XVII—XVIII). Về mặt kiến trúc, trong chùa có ngôi tháp mộ Cửu Sinh 5 tầng, cũng đã gần 300 tuổi. Đây là ngôi tháp cổ nhất trong nội thành cũ của Hà Nội.

Tam quan chùa Liên Phái. Ảnh NCCong ©2014

Theo tấm bia “Gia phả ký” lưu giữ ở chùa thì Thượng sĩ Cứu Sinh, tức Như Trừng Lân Giác, tên chữ Trịnh Thập, sinh năm 1696, là con trai Tấn Quang Vương Trịnh Bính và lấy con gái thứ tư vua Lê Hy Tông nên được lập phủ riêng ở phường Hồng Mai (nay là Bạch Mai). Một lần Trịnh Thập cho đào đất ở gò sau nhà để xây bể cảnh thì thấy một cái ngó sen (không ghi là bằng gì), bèn coi là dấu hiệu của Phật và tin rằng có duyên đi tu, nên biến phủ đệ thành chùa, trở thành vị tổ thứ nhất, được triều Lê phong làm hoà thượng. Tổ mất năm 37 tuổi (1733), táng trong ngôi tháp xây giữa gò, nơi đã đào được ngó sen. Ngoài ta còn c-ó một ngôi tháp nữa của Tổ Cứu Sinh đặt tại vườn chùa Hàm Long, TP Bắc Ninh.

• Sân trước chùa Liên Phái. Panorama ©NCCông 2014

Năm 1962 chùa Liên Phái đã được Bộ Văn hoá xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Tháp chùa Liên Phái. Ảnh tư liệu thế kỷ XIX

Kiến trúc

Chùa xưa có hình chữ “đinh”. Sau cổng đến vườn và sân trước rồi vào tiền đường và khu Tam bảo thờ Phật. Nếp nhà ngang nằm song song, nối với tiền đường bằng hệ thống vì kèo kiểu “vỏ cua”, một loại kết cấu thường thấy trong kiến trúc truyền thống ở các tỉnh phương Nam và một số kiến trúc muộn ở Bắc Bộ. Toà tiền đường rộng 5 gian, bộ khung nhà bằng gỗ với 6 vì kèo đỡ mái, được làm theo kiểu “chồng rường” và “quá giang cột trốn”. Trên các kiến trúc gỗ, ở đầu các thanh rường, quá giang có các hoa văn thực vật được chạm nổi.

Thượng điện nối với gian giữa tiền đường bằng một nếp nhà dọc ba gian. Các bộ vì kèo ở đây có kết cấu tương tự như ở tiền đường, các cột cái được kê trên trụ đá xanh hình tròn. Trang trí chủ yếu gồm các đề tài tứ linh và tứ quý. Nhiều cửa võng được sơn son thếp vàng lộng lẫy, bài trí từ gian giữa tiền đường đến tận vì hậu của thượng điện. Những nghệ nhân ngày xưa đã thực hiện các cửa võng rất công phu, tỉ mỉ bằng kỹ thuật chạm lộng, chạm thủng...

Vườn tháp và nhà Mẫu chùa Liên Phái. Ảnh NCCong ©2012

Từ Tam bảo đi qua một sân nhỏ thì đến nhà Tổ, phía sau là vườn tháp. Theo bản vẽ từ giữa thế kỷ XX của Louis Bézacier thì trước đây ở quanh sân chùa Liên Phái có 30 ngọn tháp, đến nay chỉ còn 7 ngọn xếp thành hai hàng. Đáng chú ý nhất là toà Cửu phẩm ở hàng trước, được coi như quý hiếm vào bậc nhất trong các ngôi chùa cổ ở Hà Nội.

Hàng thứ hai ở giữa có năm ngôi tháp gồm những ngôi tháp cao, trong đó có ngôi tháp Cửu Sinh bằng đá xanh cao 5 tầng, hình tứ giác. Trên cùng có bầu nước cam lộ, dưới có diềm cánh sen nhọn. Viền chân tháp là hình hoa sen, chạm nổi, cánh hoa to, nhọn, thân cánh sen hai lớp, giữa có hoa văn xoắn hình đao lửa, đó là đặc trưng của nghệ thuật chạm khắc thời Hậu Lê ở nước ta. Trong lòng tháp có bài vị của Tổ Cứu Sinh, trên trần viền khối hình bát quái, bao quanh vòng tròn âm dương. Ở chân tháp tầng một có hình lân chầu, hoa sen nở xen kẽ lá lật ở ô phía trước. Hai bên tháp cũng chạm lân chầu và xen kẽ lá lật rất mềm mại.

Tháp chùa Liên Phái. Ảnh ©NCCong 2023

Chùa được tu bổ nhiều lần, đợt lớn nhất vào năm Ất Mão 1855, dành 1000 quan tiền và 6 năm để sửa lại nhà Tổ, nhà tăng, tả hữu vu và tô tượng Phật, v.v.. Năm Kỷ Tỵ 1869 làm thêm gác chuông, xây dựng tường bao. Cuối thế kỷ XIX xây ngôi tháp lục giác, đặt xá lợi Tổ Diệu Quang cùng 5 nhà sư khác ngay trước cổng, hai bên có hồ rộng (nay không còn). Tiếp đến là nhà bia với 34 tấm bia ghi lại sự tích của chùa và các lần tu bổ, cũng như tên những người đóng góp công đức. Đầu thế kỷ XXI chùa lại được sửa chữa lớn với hiện trạng như trong các bức ảnh mới được chụp và gắn kèm bài này.

Trong chùa Liên Phái, ngoài tượng Phật còn có tượng Thượng Sĩ Lân Giác và một quả chuông có chữ "Liên Tông tục diện" (Liên Tông kế tục sáng ngời), nét chữ kiểu thời Lê Trung Hưng. Theo như tấm bia dựng năm Tự Đức thứ 7 thì các đời sau của phái Liên Tông gồm đời thứ 2 là sư tổ Khai Sơn, đời thứ 3: sư Bảo Sơn, đời thứ 4: sư Từ Phong...

Phật điện chùa Liên Phái. Ảnh ©2014 NCCong

Tại đây có tượng cử nhân Nguyễn Đăng Giai (?—1854), quê ở Phù Chánh, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình, làm tổng đốc Hà Ninh, Thượng thư bộ Hình, Kinh lược sứ Bắc Kỳ dưới triều Nguyễn. Giai đoạn 1842–1848, ông đã quyên tiền cho xây chùa Báo Ân gồm 36 toà nhà, 108 gian, nhiều tháp, cầu đá, hồ sen và đúc tượng mình. Năm 1882 khi đánh chiếm Hà Nội lần thứ hai, Pháp biến chùa Báo Ân thành cơ sở hậu cần. Năm 1889 Pháp lấy đất chùa để xây nhà Bưu điện và dinh thống sứ Bắc Kỳ. Dấu tích chùa chỉ còn tháp Hoà Phong bên hồ Hoàn Kiếm và tượng Nguyễn Đăng Giai bị chuyển về chùa Liên Phái.

Di tích lân cận

• Chùa Hương Tuyết: ngõ 205, Bạch Mai, phường Bạch Mai.
• Chùa Thanh Nhàn (Linh Sơn Tự): số 331 phố Trần Khát Chân, phường Thanh Nhàn.
• Chùa Vân Hồ: số 40 Lê Đại Hành, phường Lê Đại Hành.
• Chùa Vua: số 33 phố Thịnh Yên, phường Phố Huế.
• Đền Đồng Nhân: số 12 phố Hương Viên, phường Đồng Nhân.
• Đình Đại: ngõ Đình Đại, phố Bạch Mai, phường Ô Cầu Dền.

©NCCông 2012-2023, Lien Phai pagoda