Phố Hà Trung

Phố Hà Trung dài 206m, đi từ ngã ba Hàng Da—Ngõ Trạm đến ngã tư Phùng Hưng—Trần Phú. Nay thuộc: phường Hàng Bông, Q. Hoàn Kiếm, TP Hà Nội. Cách BĐX Bờ Hồ: 800m (hướng 8h). Trạm bus lân cận: 167 Phùng Hưng và 36 Trần Phú (xe 18, 23), 12a Điện Biên Phủ (02, 09, 32, 34, 45), 30 Đường Thành và 10 Quán Sứ (01)

Đầu phố Hà Trung—Ngõ Trạm. Photo ©NCCong 2015

Lược sử

Đầu thế kỷ XIX từ năm Minh Mạng 21 (1832), ở góc phía nam cửa Đông thành Hà Nội, chỗ cuối phố Hà Trung bây giờ, có một trạm dịch để chuyển phát công văn giấy tờ của vua quan nhà Nguyễn. Ngày ấy, trạm dịch được đặt tên bằng cách lấy một chữ trong tên tỉnh ghép với một chữ trong tên thôn. Do Thăng Long đã bị đổi là tỉnh Hà Nội cho nên trạm ở thôn Yên Trung được gọi là trạm Hà Trung, từ đó mà có tên phố.

• Ngã tư Trần Phú—Hà Trung. Panorama ©NCCong 2011 winter

Xưa kia đây nguyên là đất thôn Yên Trung, thuộc tổng Tiền Nghiêm (sau đổi thành tổng Vĩnh Xương), huyện Thọ Xương cũ. Trong tờ bẩm lên huyện Thọ Xương ngày 6 tháng 7 năm Thành Thái 3 (1891) có ghi rõ tên nơi gửi là phố Yên Trung Thượng [1]. Nay phố Hà Trung thuộc về phường Hàng Bông, quận Hoàn Kiếm, TP Hà Nội.

Góc phố Phùng Hưng—Hà Trung. Photo ©NCCong 2013

Phần lớn phố Hà Trung thuộc đất thôn Yên Nội, nay hãy còn ngôi đình ở số nhà 33 gọi là Yên Nội Cổ Vũ để phân biệt với đình Yên Nội Đông Thành. Thực ra khu vực đó vốn chỉ là một xóm nhỏ của thôn Yên Nội phía Hàng Da tự tách ra làm thôn riêng sau vụ xích mích giữa một số người trong phố với cánh đàn anh bên thôn Yên Nội phía Hàng Nón.

Phố Hà Trung. Photo ©NCCong 2015

Khoảng từ năm 1910, dân Hà Nội thường gọi phố Hà Trung là Ngõ Trạm Hà Trung hoặc Ngõ Trạm Cũ để phân biệt với phố Ngõ Trạm Mới lúc đó vừa được chính quyền Pháp mở mang và đổi thành Rue Bourret, giáp phố Hà Trung ở chỗ chợ Hàng Da. Phố Ngõ Trạm Hà Trung vốn kéo dài đến tận chỗ đối diện rạp tuồng Hồng Hà bây giờ. Các nhà quy hoạch Pháp đã cắt đi đoạn đầu phố nhằm mang lại không gian thoáng đãng cho mặt phía nam của ngôi chợ lớn này.

• Ngã tư Hà Trung—Phùng Hưng. Panorama ©NCCong 2014 summer

Dân phố Hà Trung không có mấy ai gốc ở đây, một số người đến lập nghiệp sớm nhất có quê gốc ở làng Tây Tựu, rồi làng Nành (Ninh Hiệp), làng Kiêu Kỵ chuyên làm đồ da. Khởi đầu là từ ông Thạch Văn Ngũ, quê làng Nành, đi lính Pháp và học được nghề đóng giày tây, khâu yên cương ngựa, túi đựng đạn.... Khi giải ngũ, ông mở cửa hiệu sản xuất các mặt hàng đồ da ở phố Hà Trung, truyền nghề cho con cháu và người cùng làng.

• Ngã ba Hà Trung—Ngõ Trạm. Panorama ©NCCong 2014 summer

Dân làng Nành dời quê đến sinh cơ lập nghiệp ở đây ngày một đông và làm nên một dãy phố gồm phần lớn các cửa hàng đồ da kiểu mới như va li, cặp sách, giày tây. Khoảng đầu thế kỷ XX, một số chủ cửa hàng đồ da góp công của và quyên thêm tiền mua đất làm đình riêng, vẫn gọi là Yên Nội nhưng lại thờ thiền sư Từ Đạo Hạnh chứ không cùng thờ vị tướng của vua Hùng với bên đình Yên Nội phố Hàng Nón. Đình có gác, trên gác là chỗ thờ tự và họp việc làng, dưới nhà cho thuê lấy hoa lợi cúng tế. Gác thờ đóng cửa quanh năm trừ những ngày có lễ.

Phố Hà Trung nay nổi nhờ tiền, vàng. Photo ©NCCong 2015

Từ cuối thế kỷ XX, phố Hà Trung trở thành nơi chuyên sản xuất các loại hàng giả da như cặp sách, va li, túi xách, giày da đủ các kích cỡ và màu sắc, chủng loại. Cũng do nhu cầu mới của thị trường nên người dân phố này đã mở thêm nghề sản xuất vỏ bọc yên xe máy, đệm bạt ô-tô và sửa chữa quần bò, áo da. Rồi giữa phố Hà Trung mọc ra vài cửa hiệu chuyên kinh doanh vàng bạc và đổi ngoại tệ, về sau trở nên rất nổi tiếng, khiến cho hoạt động giao thông và thương mại tại đây càng trở nên tấp nập hơn.

Di tích lân cận

• Chùa Kim Cổ: số 73 phố Đường Thành.
• Đền Dâu: số 64 phố Hàng Quạt.
• Đền Hỏa Thần: số 30 phố Hàng Điếu.
• Đình Đông Thổ: số 2 phố Hàng Nón.
• Đình Hà Vĩ: số 11 phố Hàng Hòm.
• Đình Yên Thái: trong ngõ Tạm Thương.

[1] Tham khảo: Lịch sử Hà Nội qua tài liệu lưu trữ, tập I tr.5, nxb Văn hóa—Thông tin, Hà Nội 2000.
©NCCông 2011-2015, Ha Trung street