Khu mộ cổ Đống Thếch

Khu mộ cổ Đống Thếch nằm trên địa phận xã Vĩnh Đồng, thuộc huyện Kim Bôi, tỉnh Hoà Bình với những chuyện ma mị đồn thổi đã trở thành nỗi khiếp sợ của thường dân. Từ nhiều thế kỷ, hàng trăm ngôi mộ đá nằm im lìm u tịch giữa vùng rừng núi Tây Bắc ấy là một bí ẩn lớn đối với bất cứ ai từng đặt chân tới đây.

Theo ghi chép lịch sử để lại, Mường Động xưa kia là một trong bốn vùng Mường cổ. Thời phong kiến, nơi đây tồn tại một thiết chế Lang đạo được cai trị bởi các dòng họ quý tộc như: Đinh, Quách, Bạch, Hà. Cai trị Mường Động chính là dòng họ Đinh mà người đứng đầu là Đinh Như Lệnh. Trong mấy trăm năm, dòng họ Đinh từ đời này qua đời khác đều nắm giữ chức Thổ tù cai quản Mường Động.

Cho đến đời thứ 8, nhờ lập được nhiều công lớn nên ngài Đinh Công Kỷ (sinh năm 1582) được vua Lê sắc phong chức “Đô đốc oai lộc hầu”, đời đời nối nghiệp làm phiên thần cai quản dân binh 7 xã. Họ Đinh cũng được đổi thành Đinh Công. Đối với người dân Mường Động lúc bấy giờ, tất cả những gì thuộc về nhà Lang đều nhuốm một vẻ huyền bí đáng sợ đến từ quyền lực cha truyền con nối.

Ngay ở cái tên Đống Thếch cũng khiến cảm giác được cái huyền bí của nó. “Đống” là những nơi mồ mả, những nơi hoang vu ít người qua lại. "Thếch" là một địa danh đã có từ lâu, xuất phát từ con suối của người Mường chảy qua một thung lũng nhỏ có hàng trăm ngôi mộ cắm cự thạch nhấp nhô. Phía bắc Đống Thếch giáp núi Chùa cũ, phía tây là đồi Ông Nội, phía nam giáp Nà Thếch và suối Thếch, phía đông giáp ruộng Pạng Đông.

Được biết những ngôi mộ cổ ở đây chôn cất thi thể của các quý tộc thuộc dòng dõi họ Đinh, bên cạnh đó lại có nhiều lời đồn thổi cho rằng mộ cổ còn chôn cất thi thể cả những nô tỳ của các quan lang. Mỗi mộ có nhiều phiến đá khắc hình ảnh của các con vật cùng những dòng chữ Hán ghi lại tên, tuổi, chức sắc của người dưới mồ, và ngày tháng dựng mồ.

Một ngôi mộ cổ ở Đống Thếch. Ảnh ©NCCong 2022

Các cự thạch (megalith, phiến đá to) nhô lên khỏi mặt đất gần 3m và nặng đến hàng tấn, còn các phiến đá nhỏ nhô lên chỉ khoảng 0,5m. Kích thước của các tảng đá cũng thể hiện những ý nghĩa riêng. Nó là nơi đánh dấu quyền lực của dòng họ Đinh. Nay các phiến đá đã được phủ bởi một lớp rêu xanh, hình thù các con vật và chữ khắc trên đó đã mờ đi vì thời gian. Mỗi ngôi mộ đều chôn ba phiến đá cao ở phía trước, ba phiến đá nhỏ hơn ở phía dưới mồ và hai bên sườn mộ được chôn các hòn mồ cao, thấp không đều nhau, số lượng không giống nhau. Có đến hàng trăm ngôi mộ với hàng trăm phiến đá ở khu mộ Đống Thếch.

Diện tích của cả khu mộ rộng khoảng vài vạn mét vuông, xen kẽ các phiến đá là cỏ cây um tùm, rậm rạp, bao quanh là rừng núi. Chính vì vậy, khu đất ít ánh sáng và càng trở nên hoang vu, ít người qua lại. Nơi đây được chia thành hai tuyến mộ khác nhau cùng tồn tại song song trong cùng một thời gian. Nhóm khu mộ trung tâm không có dấu vết của quan tài, còn khu B có biểu hiện chủ nhân của các ngôi mộ. Điều đó cho thấy, trong lễ thức tang ma của người Mường có hai lần chôn. Một mộ là thật và một là giả.

Năm 1996 Khu mộ cổ Đống Thếch đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng Di tích khảo cổ học quốc gia.