Sông Kim Ngưu

Kim Ngưu (金牛) có nghĩa là Trâu Vàng. Tương truyền thời Lý có con Trâu Vàng ở bên Trung quốc khi nghe thấy tiếng chuông đồng của thiền sư Nguyễn Minh Không - ông Tổ nghề đúc ở nước Nam - liền chạy sang. Đến phía bắc thành Thăng Long thì tiếng chuông dứt, Trâu Vàng đào bới tung lên để tìm mẹ làm đất chỗ đó sụt xuống thành hồ Kim Ngưu, sau gọi là Hồ Tây. Đường nó chạy lún xuống thành sông Kim Ngưu.

Lược sử

Theo GS Trần Quốc Vượng sông Kim Ngưu cổ lấy nước từ sông Tô Lịch ở ô Cầu Giấy, chảy theo hướng tây-đông qua phố Đội Cấn bây giờ. Khi tới Thụy Khê nó lại lấy nước từ sông Tô Lịch chảy theo hướng bắc-nam qua Ngọc Khánh, Giảng Võ, Hào Nam, ô Chợ Dừa, Xã Đàn, Kim Liên, ô Cầu Dền, ô Đông Mác, Yên Sở, rồi hợp lưu với sông Tô Lịch ở Văn Điển.

Thời xưa có câu ca dao: “Nhị Hà quanh bắc sang đông / Kim Ngưu, Tô Lịch là sông bên này” để chỉ vị trí sông Tô Lịch ở phía tây kinh thành, còn Kim Ngưu ở phía nam. Sông Kim Ngưu lại có các phân lưu là sông Trung Liệt (tách ra tại Hào Nam), sông Sét và sông Lừ (đều tách khỏi Kim Ngưu tại khu vực Kim Liên, Trung Tự, Phương Liệt), v.v...

Hiện trạng

Khi quân Pháp chiếm Hà Nội sông Kim Ngưu còn là một tuyến giao thông thuỷ. Sau sông cạn và chỉ còn 7,7 km để thoát nước cho 4 quận Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hoàng Mai. Ngày nay ta không nhìn thấy đoạn từ Thụy Khê đến ô Đông Mác trên bản đồ Google vì nó đã bị lấp hoặc xây thành cống ngầm gần hết vào cuối thế kỷ XX.

Đoạn từ ô Đông Mác tới Yên Sở được nạo vét, kè bờ và làm hàng rào từ cuối thập niên 1990. Hai bên bờ sông được xây thành các con đường Đông Kim Ngưu, Tây Kim Ngưu, Tam Trinh... Ngoài ra nó còn được nắn lại dòng chảy để cho 2/3 lượng nước đổ vào hồ Yên Sở và có thể thoát ra sông Hồng.

Đoạn cuối cùng chảy từ Công viên Yên Sở qua Ngũ Hiệp và đổ vào sông Tô Lịch ở bên cạnh cầu Đông Mỹ. Đoạn này có nguy cơ biến mất vì không được cải tạo, nước cạn và bờ bị lấn chiếm.

Di tích ven sông và phân lưu

1. Đình Ba Dân
2. Chùa Bà Nành (Tiên Phúc Tự)
3. Chùa Bà Ngô (Ngọc Hồ Tự)
4. Chùa Bát Tháp (Vạn Bảo Tự)
5. Bích Câu đạo quán
6. Chùa Bộc (Sùng Phúc Tự)
7. Chùa Am Cây Đề (Thanh Ninh Tự)
8. Đình Đại
9. Đình Đại Từ
10. Đình Đại Yên
11. Chùa Đông Phù (Hưng Long Tự)
12. Đình Đông Phù
13. Đình, đền Đông Thiên
14. Chùa Đồng Quang
15. Gò Đống Đa, miếu Trung Liệt
16. Đình Giảng Võ
17. Đình Giáp Tứ
18. Đình Hào Nam
19. Đình Hoàng Cầu
20. Chùa Hoàng Mai (Nga My Tự)
21. Đình Hoàng Mai
22. Chùa Huy Văn (Dục Khánh Tự)
23. Chùa Hưng Ký (Võ Hưng Thiền Am)
24. Chùa Hương Tuyết
25. Đình, đền Kim Liên
26. Chùa Kim Mã (Kim Sơn Tự)
27. Đình Kim Mã
28. Chùa Liên Phái (Liên Tông Tự)
29. Đền Liễu Giai
30. Đình Liễu Giai
31. Đình, chùa Linh Quang (Văn Chương)
32. Chùa Linh Ứng (Khâm Thiên)
33. Đình Lương Sử
34. Đền Lừ
35. Đình, nghè Mai Động
36. Chùa Một Cột (Diên Hựu Tự)
37. Chùa Mỹ Quang (Linh Quang Tự)
38. Chùa Nam Đồng (Càn An Tự)
39. Đình Nam Đồng
40. Đình Ngọc Hà
41. Đình Ngọc Khánh
42. Chùa Pháp Vân
43. Chùa Phổ Giác
44. Chùa Phụng Thánh
45. Chùa Phương Liệt (Linh Quang Tự)
46. Đinh Phương Liệt
47. Chùa Quang Minh
48. Chùa Quỳnh Lôi (Long Khánh Tự)
49. Chùa Sét (Đại Bi Tự)
50. Đền Sòng Sơn
51. Đình Tân Khai (Vĩnh Hưng)
52. Chùa Thanh Lương (Hộ Quốc Tự)
53. Chùa Thanh Nhàn (Linh Sơn Tự)
54. Chùa Thanh Nhàn (Ô Chợ Dừa)
55. Đình Thái Kiều
56. Đình Thổ Quan
57. Đình Trung Kính (Trung Phụng)
58. Đình Trung Lập
59. Đình, đền Trung Phụng
60. Chùa Trung Tự (Phúc Long Tự)
61. Đình Trung Tự
62. Chùa Tương Mai (Linh Ứng Tự)
63. Đình Tương Mai
64. Chùa Tứ Hiệp (Long Quang Tự)
65. Chùa Tứ Kỳ
66. Đình Tứ Kỳ
67. Chùa Văn Điển
68. Đình Văn Điển
69. Chùa Vân Hồ (Linh Thông Tự)
70. Chùa Vua (Đế Thích quán)
71. Chùa Xã Đàn (Kim Yên Tự)
72. Đình Xã Đàn
73. Y Miếu Thăng Long
74. Đình Yên Duyên