103 Lang Ha community hall and temple

Đình Ứng Thiên, đền Hậu Thổ

q.Đống Đas.Tô LịchCao SơnLinh Lang

Đình Ứng Thiên (Láng Hạ) có từ thời Lê trung hưng, thờ: Cao Sơn đại vương, Vĩnh Gia công chúa, Linh Lang hoàng tử, Từ Lương tôn thần. Đền có từ thời Lý, thờ nữ thần Hậu Thổ. Hội xuân: 6-8 tháng 3 âl, Hội thu: 26 tháng 9 âl. Xếp hạng: Di tich quốc gia (1992). Vị trí: ngõ 151 Láng Hạ, 2R66+GQ, Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 4 km (hướng 8 h). Trạm bus lân cận: 48 Láng Hạ, hoặc 470 đường Láng.

Lược sử

Đình Ứng Thiên tức là đình thôn Láng Hạ cũ, có nguồn gốc từ ngôi đền Hậu Thổ, còn gọi đền Nhà Bà. Di tích ẩn mình trong ngõ 151 Láng Hạ, thuộc quận Đống Đa, TP Hà Nội. Cổng khuôn viên nhìn về phía tây nam thẳng ra bờ sông Tô Lịch qua một con đường khá dài xưa kia um tùm cổ thụ nhưng nay chỉ còn bốn cây.

Từ cuối thế kỷ XX, nhiều dân kinh doanh bất động sản thường đến đây đặt lễ cầu tài vì tin rằng Hậu Thổ là nữ thần cai quản đất đai toàn cõi Việt. Du khách có thể đi theo lối từ vành đai 2 rẽ vào ngõ 528 đường Láng, hoặc theo lối từ phía đông bắc chân cầu vượt Lê Văn Lương rẽ vào ngõ 426 Láng Hạ.

Tam quan ngoại đình Ứng Thiên. Photo ©NCCong 2013

Nơi đây xưa thuộc trại An Lãng, huyện Quảng Đức, phủ Phụng Thiên, ở phía nam kinh đô. Cuối thế kỷ XIX trại An Lãng cắt về tổng An Hạ, huyện Hoàn Long, tỉnh Cầu Đơ (sau đổi là Hà Đông). Đền Hậu Thổ tương truyền có từ đời vua Lý Thánh Tông (khoảng 1069–1072). Theo sách "Việt điện u linh tập", đức vua đi thuyền chinh nam gặp sóng lớn, được thần báo mộng giúp vượt qua Cửa Hoàn. Sáng ra vua sai tìm trên bờ thì được một khúc gỗ rất giống hình người trong mơ, liền đặt tên là "Hậu Thổ phu nhân". Sau khi thắng trận và bắt được vua Champa là Chế Củ, vua đem tượng về kinh đô thờ cúng.

Sách "Đại Việt Sử Lược" viết: năm Chính Long Bảo Ứng thứ 9 (1171) vua Lý Anh Tông sai sửa sang đền Hậu Thổ. Đến thời Trần Anh Tông, gặp lúc hạn hán vua bèn dựng đàn cầu đảo, thần báo mộng rằng: “Bản đền có Câu Mang Thần Quân có thể làm mưa được”. Nhà vua tỉnh dậy sai quan hữu ty đến làm lễ. Quả nhiên mưa lớn tràn ruộng, vua bèn ban sắc phong là "Ứng Thiên Hậu Thổ phu nhân".

Tam quan nội đình Ứng Thiên. Photo ©NCCong 2017

Theo sách "Lĩnh Nam chích quái" thì Thần Câu Mang coi về mưa xuân, từ đó làm lễ vào mùa xuân, đem trâu đến nạp đền thờ. Sau lại tôn phong là “Ứng thiên Hoá dục Nguyên trung Hậu Thổ Địa kỳ Nguyên quân”.[1]

Kiến trúc và di sản

Từ thời Lê trung hưng, ngôi đền được tu sửa, mở rộng thành đình. Ngoài thần Hậu Thổ còn thờ Cao Sơn đại vương, Vĩnh Gia công chúa (tướng của Bà Trưng) hoàng tử Linh Lang nhà Lý, và Từ Lương tôn thần. Di tích trải qua nhiều lần tu sửa, tôn tạo; hiện nay đã ổn định hình dáng với phong cách kiến trúc thời Nguyễn. Sau tam quan ngoại được xây lại bằng đá là một sân dài dẫn đến tam quan nội mới dựng vào cuối thập kỷ 2010. Tiếp theo là sân nhỏ ở trước đình, bên phải có nhà khách và nhà đền. Toà tiền tế rộng 5 gian áp vào toà phương đình 2 tầng 8 mái ở giữa 2 dãy tả hữu vu rồi đến hậu cung 3 gian.

Đình Ứng Thiên. Photo ©NCCong 2013

Trong đình còn giữ được 15 đạo sắc phong của các triều đại. Lễ hội mùa xuân diễn ra từ ngày 6 đến 8 tháng 3 (âm lịch) và lễ hội mùa thu thì vào ngày 26 tháng 9 âl. Hội xuân đồng thời diễn ra ở cả 3 làng: Láng Thượng, Láng Trung, Láng Hạ. Mồng 6 tháng 3 là chính hội.

Có đôi câu đối còn lưu ở đình, phiên âm như sau: Trợ Lý bình Chiêm, thiên cổ tích / Phù Trần bái vũ vạn dân an. Nghĩa là: Giúp (vua) Lý bình Chiêm lập thiên cổ tích / Phò (nhà) Trần làm mưa để vạn dân yên.

Một đôi câu đối khác viết: Sơn mộc thê thần, y phục đạm trang kinh đế mộng / Hải môn hiển ứng, phong đào tinh thiếp hộ vương sư. Tạm dịch là: Gỗ núi tượng thần, trang phục đơn sơ lay mộng đế / Cửa biển hiển linh, dẹp yên sóng gió giúp quân vua.

Trong đình Ứng Thiên. Photo ©NCCong 2013

Ngày 27-4-1992, đình Ứng Thiên được xếp hạng Di tich kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Di tích lân cận

(103 dinh Ung Thien, den Hau Tho ©NCCông 2013-2023)

[1] Có thuyết cho rằng đó chính là Nữ thần Ponagar của người Champa. Vì là Thần đất cho nên khi tín ngưỡng thờ Mẫu phát triển thì Nữ thần này cũng được coi là Mẫu Địa. Qua các triều Lê, Tây Sơn rồi Nguyễn, Nữ thần đều được gia phong và xếp hạng là “Thượng Đẳng Tối Linh Thần”. Sắc phong sớm nhất còn lưu giữ ghi niên hiệu Vĩnh Khánh nhị niên (1730), sắc phong cuối cùng được vua Khải Định ban cho vào đầu thế kỷ XX.