Đền Ghênh (Như Quỳnh)

Đền Ghênh tương truyền có từ năm 1115. Thờ: 靈仁皇太后 Linh Nhân hoàng thái hậu. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1993). Vị trí: XXPJ+QQ4, Như Quỳnh, Văn Lâm, Hưng Yên, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 22km (hướng 3h30). Trạm bus: Ngã Ba Như Quỳnh - QL5.

Lược sử

Vua Lý Thánh Tông năm 1063 đi chùa cầu tự đã gặp cô gái bình dân Lê Thị Khiết tựa cây lan, hỏi thì đối đáp tự tin, vua bèn chọn làm phi tần và gọi là Ỷ Lan. Bà sinh ngày 7 tháng 3 Giáp Thân (1044) ở hương Thổ Lỗi, phủ Thuận An, xứ Kinh Bắc. Năm 1066, bà sinh thái tử Càn Đức và được lập làm nguyên phi.

Bà biết dùng nhân tài để ổn định xã tắc và đánh bại quân xâm lược khi nhiếp chính thay chồng vào năm 1069 và thay con vào năm 1072. Bà còn cho xây nhiều đền chùa; cấm giết trâu bò cày, khuyến khích dân đắp đê làm thủy lợi, trồng lúa nuôi tằm, dệt vải.

Cổng đền Ghênh ©NCCong 2025

Năm 1115, bà về quê nghỉ, cho xây Tư Kính Tự và Thuỷ Lâu Đài để tu tại gia và tiếp khách. Ngày 25 tháng 7 Đinh Dậu (1117) bà hoá, được phong Phù thánh Linh Nhân hoàng thái hậu, an táng tại quê hương nhà Lý ở phủ Thiên Đức, nay là TP Từ Sơn, Bắc Ninh. Sau đó, nhà bà trở thành đền Ghênh. Ngôi đền trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo và từng bị phá huỷ vào năm 1947.

Kiến trúc

Đền được xây lại vào năm 1989 trong khuôn viên rộng 6.500m2. Sau tam quan 3 tầng là sân thấp và sân cao với một sập đá lớn để đặt đồ lễ. Tại các bậc giữa hai sân có hai phỗng đá quỳ đối diện. Bên phải đền có ao to. Sau đền có hai giếng mắt rồng, ở giữa là điện Tam tòa Thánh Mẫu và công đồng Tam Phủ.

Đài Kính Thiên ©NCCong 2025

Đền có bố cục kiểu "nội Công ngoại Quốc", mặt nhìn ra sông Tam Giao ở phía nam. Tiền tế 7 gian 2 chái và thiêu hương 5 gian dọc đã được khôi phục một phần. Hậu điện hình "chữ Đinh" gồm bái đường 7 gian 2 chái và hậu cung 3 gian.

Ba gian bên phải bái đường là chùa Tư Kính, trước cửa có đài Kính Thiên hình trụ đá 8 cạnh; 3 gian bên trái thờ 4 đại thần. Hai bên hậu điện là 2 nhà khách 5 gian, sân bên trái có tấm bia trùng tu dựng năm Vĩnh Tộ 2 (1620).

Di sản

Hậu cung đền treo bức đại tự “Mẫu nghi thiên hạ” và các câu đối ca ngợi công đức của hoàng thái hậu. Tượng của bà được đặt trên long kiệu sơn son thiếp vàng, hai bên có tượng 6 thị nữ đứng hầu v-ới nhiều đồ thờ bằng gỗ và gốm sứ.

Điện thờ Hoàng thái hậu ©NCCong 2025

Năm 1993, đền Ghênh được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hoá quốc gia. Hàng năm tại đây nhân dân địa phương tổ chức tế lễ long trọng vào ngày sinh và ngày mất của Linh Nhân hoàng thái hậu.

Di tích lân cận

• Chùa Báo Ân: thôn Quang Trung, xã Dương Quang.
• Chùa Đào Xuyên (Thánh Ân Tự): thôn Đào Xuyên, xã Đa Tốn.
• Chùa Sủi (Đại Dương Tự): phố Ỷ Lan, xã Phú Thị, ven QL17.
• Đền Ỷ Lan: ngã phố Ỷ Lan - QL5, xã Dương Xá.
• Đình Kiêu Kị: thôn Kiêu Kị, xã Kiêu Kị.
• Đình Ngọc Động: thôn Ngọc Động, xã Đa Tốn.
• Đình Trân Tảo: thôn Trân Tảo, xã Phú Thị, ven QL17.

1114 - den Ghenh ©NCCong 2011-2024