114 Dong Co temple
Miếu Đồng Cổ (Nguyên Xá)
sông NhuệThần núi Đồng Cổq.Bắc Từ LiêmMiếu Đồng Cổ (Nguyên Xá) có từ thế kỷ XVIII. Thờ: thần núi Đồng Cổ. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1989). Vị trí: số 132 đường Cầu Diễn, P2PXR+WC, Minh Khai, Bắc Từ Liêm, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 12km (hướng 10h). Trạm bus lân cận: Nhà Ga Minh Khai - Đường Cầu Diễn.
Lược sử
Với vị trí ở cửa ngõ phía tây kinh thành, thôn Nguyên Xá là nơi diễn ra nhiều sự kiện quan trọng kể từ thế kỷ XI, khi nhà Lý đóng đô ở Thăng Long. Thôn cũng từng được triều đình nhà Nguyễn ban tặng 4 chữ “Thuần phong mỹ tục”, một minh chứng về truyền thống lịch sử và văn hóa ổn định của cộng đồng cư dân nông nghiệp.
Vị thần được thờ trong miếu gọi theo sắc phong là “Đương cảnh thành hoàng Giám thệ vương Đồng Cổ sơn thần”. Truyền thuyết dân gian kể rằng vào thời xưa, các tráng sĩ Đan Nê (Yên Định, Thanh Hoá) trên đường ra Hát Môn (Phúc Thọ, Hà Nội) tụ nghĩa dưới cờ của Hai Bà Trưng đã mang theo bài vị thành hoàng của địa phương mình tức thần núi Đồng Cổ. Khi qua thôn Nguyên Xá thấy có quang cảnh uy nghiêm, trang trọng, họ đã lập miếu thờ bái vọng.
- Cổng -thôn Nguyên Cổ. Photo ©NCCong 2024
Đầu thời Lý, vua Lý Thái Tổ 李 太 祖 (974–1028) trên đường kinh lý tới địa phận Phương Canh (gần ngã tư Canh bây giờ), voi bỗng bị cắm ngà xuống đất không thể đi được. Vua cho xem xét xung quanh, tới thôn Nguyên Xá gặp ngôi miếu Đồng Cổ bèn vào chiêm bái, voi lại khỏe. Kể từ đó, vua thường lui tới miếu này.
Theo “Việt điện u linh tập” thái tử Lý Phật Mã (1000–1054) được vua Lý Thái Tổ sai đem quân đi đánh Champa. Dọc đường nghỉ lại Tràng Châu, vào canh ba mộng thấy một bậc dị nhân mặc giáp cầm gươm, xưng là thần núi Đồng Cổ, sẵn lòng giúp đỡ. Thái tử mừng rỡ làm theo lời thần, quả nhiên thắng lợi. Sau đó khi chưa quyết định được việc chọn đất ở ngoài thành để lập đền thờ, thần lại báo mộng chỉ chỗ xây dựng ở bên phải chùa Thánh Thọ trong đại nội.
- Cổng miếu Đồng Cổ nhìn từ trong. Photo ©NCCong 2018
Khi Lý Thái Tổ mất, thần lại báo mộng cho thái tử về âm mưu của 3 ông hoàng Đông Chinh, Dực Thánh, Vũ Đức. Thái tử tỉnh giấc liền triệu cận thần đến bàn gấp. Hôm sau Lê Phụng Hiểu dẫn quân xông thẳng tới cửa Quảng Phúc giết chết Vũ Đức, dẹp yên được cuộc nội loạn Tam vương.
Thái tử lên ngôi Lý Thái Tông, hạ chiếu phong thần núi Đồng Cổ làm “Thiên hạ minh chủ thần”, lại gia phong tước Đại vương và quyết định việc triều đình hàng năm cử hành lễ thề trong miếu. Quần thần từ cửa Đông tiến vào quì trước thần vị, thực hiện nghi thức bôi máu rồi thề: “Làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, thần minh chu diệt”.
Trong các thời kỳ sau đó, ngôi miếu vẫn là một trong những chốn linh thiêng bậc nhất. Năm 1907, chí sĩ Lương Văn Can đã chọn nơi đây làm một phân hiệu của trường Đông Kinh nghĩa thục để giảng bài giác ngộ tinh thần phục hưng. Năm 1947, nơi đây là điểm tập kết của đoàn Cảm tử quân Hà Nội trước khi tiến về Việt Bắc.
- Cầu vào miếu Đồng Cổ. Photo ©NCCong 2018
Ngày 21-1-1989, miếu Đồng Cổ (Nguyên Xá) được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia.
Kiến trúc
Miếu Đồng Cổ nằm ở đầu làng Nguyên Xá, trên thế đất “quy xà” với gò cao ở giữa, xung quanh có dòng nước uốn lượn. Di tích hiện nay mang phong cách nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn, mở cổng nghi môn kiểu tứ trụ về phía đông nam, bên phải là đường quốc lộ QL32 nối với trung tâm thủ đô Hà Nội.
Sau tam quan là tượng đôi voi quỳ chân trước, cùng rập đầu ở hai bên bức bình phong đắp cuốn thư. Có hai chiếc cầu cong nho nhỏ bắc qua ao sen, dẫn vào một sân gạch khá rộng. Toà tiền tế gồm 5 gian lớn, thềm đá cao 5 bậc. Hậu cung kết nối với toà tiền tế thành hình “chữ Đinh”. Sau lần trùng tu mới đây, những công trình đó cùng cả khu vườn và các nếp nhà khác đã làm nên một cụm di tích khá khang trang.
- Tiền tế miếu Đồng Cổ. Photo ©NCCong 2018
Di sản
Ngôi miếu Đồng Cổ ở Nguyên Xá đang bảo lưu hơn 40 đạo sắc phong. Hiện còn có hai di tích lớn khác thờ thần núi Đồng Cổ ở Đan Nê (Thanh Hóa) và Yên Thái (Bưởi). Hội thề Đồng Cổ từng có thời trở thành một sinh hoạt văn hoá và tín ngưỡng quan trọng của cả quan lẫn dân. Sự tích thần núi Đồng Cổ đã được ghi chép trong sách “Việt điện u linh” của Lý Tế Xuyên, “Lĩnh nam chích quái” của Trần Thế Pháp, hay “Đại Việt sử ký toàn thư” của Ngô Sĩ Liên...
Cuối năm 2007, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam phối hợp với Sở Văn hoá Hà Nội cho khai quật 9 hố thám sát tập trung chủ yếu ở gò đất phía bắc sau miếu. Kết quả tại độ sâu từ 1m đến 1,8m đã tìm thấy dấu tích các lớp kiến trúc, văn hoá, mộ táng thuộc giai đoạn Đông Sơn, Bắc thuộc, thời Trần, thời Lê... và có thể nhận thấy miếu nằm ở vùng đất tụ cư của người cổ trên các đồi, gò cao ở gần sông Nhuệ và các phụ lưu.
- Vườn miếu Đồng Cổ. Photo ©NCCong 2018
Một số nội dung lịch sử có trong các sách và truyền thuyết dân gian được thể hiện khá rõ trong các hố đào. Đặc biệt đã tìm thấy đồ gốm thời Lý và các dấu vết phản ánh sinh hoạt và đống phế liệu cũng chứng minh sự hiện diện của công trình kiến trúc thời Trần ở nơi đây, mặc dù chưa tìm thấy nền, móng do diện tích hố khai quật bị khống chế bởi kiến trúc hiện tồn.
Di tích thời Lê tại các hố đào với sự tập trung các loại hình vật liệu kiến trúc, nhất là số lượng các mảnh ngói lợp đã cho thấy sự tồn tại của ngôi miếu. Đặc biệt, đã tìm thấy các lò nung vật liệu phục vụ cho việc xây miếu, phản ánh phần nào qui mô to lớn của công trình. Di tích thời Nguyễn tại đây được nhận diện rõ hơn với các dấu vết móng ở phía đông và tây.
- Hậu cung miếu Đồng Cổ. Photo ©NCCong 2018
Trong số hiện vật thì các ngôi mộ đất (giai đoạn Đông Sơn–Hán), mộ lon (thời Trần), mộ vò (thời Lê)... và phế tích lò nung vật liệu thời Lê đều còn khá nguyên vẹn. Lò nung này có cấu trúc khá đặc biệt, hiếm thấy, nên được di dời về Bảo tàng Hà Nội, nơi có điều kiện bảo quản và phục dựng để trưng bày.
Di tích lân cận
- Chùa Đình Quán (Bà Bông): Ngõ 68 Đình Quán, phường Phú Diễn.
- Chùa Nhổn (Càn Đức): ngõ 81 Phố Nhổn, phường Xuân Phương.
- Chùa Văn Trì (Bồ Đề): số 19 ngõ 70 Văn Trì, phường Minh Khai.
- Đình Kiều Mai: phố Phúc Kiều, phường Phúc Diễn.
- Đình Tu Hoàng (Nhổn): ngõ Tu Hoàng, phường Xuân Phương 1.Phương Canh.
- Đình Văn Trì: thôn Văn Trì, phường Minh Khai.
114 mieu Dong Co ©NCCông 2013-2024