Cổng đình Sài Đồng. Photo NCCong ©2014

Lược sử

Thôn Sài Đồng tên Nôm là làng Sài, thời Nguyễn vốn thuộc đất xã Cự Linh, tổng Cự Linh, huyện Gia Lâm, phủ Thuận An, tỉnh Bắc Ninh, tức trấn Kinh Bắc trước kia vào thời Lê. Đầu thế kỷ XXI, khu vực này đã trở thành một điểm nút giao thông quan trọng và thị trấn công nghiệp thuộc về quận Long Biên, thành phố Hà Nội.

Giếng đình Sài Đồng. Photo NCCong ©2014

Trong thời Pháp thuộc, địa giới hành chính ở Sài Đồng không thay đổi lớn so với thời Nguyễn. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, chính quyền Việt Nam DCCH lập thôn này thành một xã riêng, sau đó lại sáp nhập với nhiều làng xung quanh thành một xã lớn mang tên Gia Thụy. Từ tháng 5-1961, xã Gia Thụy cùng các xã khác trong huyện Gia Lâm được chuyển từ tỉnh Bắc Ninh về TP Hà Nội.

Làng Sài Đồng nằm ven quốc lộ QL5, nay là đường Nguyễn Văn Linh, trước khi thực dân Pháp sang đã là con đường liên tỉnh nối Thăng Long - Hà Nội với các trấn Kinh Bắc và Hải Dương. Sài Đồng thời xưa là một làng nông nghiệp trù phú nên trong dân gian mới lưu truyền câu ví “Tiền nhà chúa, lúa Sài Đồng”. Hiện nay vẫn còn lại dấu tích của con đầm Cầu Xanh rộng lớn làm vựa nước điều hoà về thủy lợi cho nông dân.

Đình Sài Đồng tương truyền được xây dựng cách đây đã mấy trăm năm, bên trong thờ Linh Lang đại vương. Dân gian tin rằng, Linh Lang chính là Hoàng Chân - con trai của vua Lý Thánh Tông, vị tướng trẻ từng lập công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Tống vào năm 1076.[1]

Đình Sài Đồng nhìn từ sân hữu mạc. Photo NCCong ©2014

Nhưng trong bản khai thần tích để trình vua Bảo Đại ban sắc phong năm 1938 lại chép Linh Lang là vị thiên thần sinh ngày 13 tháng Chạp (âm lịch), mới được một tháng bảy ngày đã cùng hai tướng là Lê Công Báo và Phạm Công Hoàng lên đường đánh giặc Vĩnh Chinh (?), rồi hiển thánh vào ngày mồng 10 tháng Hai, được làng Sài Đồng và 269 làng khác cùng thờ.

Lễ hội đình được dân làng tổ chức hàng năm vào ngày mồng 8 tháng Hai âm lịch. Năm 1992, Bộ Văn hoá và Thông tin đã xếp hạng đình Sài Đồng là Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.

Kiến trúc

Đình cũ bao gồm hai nếp nhà đại bái và hậu cung, kết nối nhau theo hình chữ “Đinh”, có cửa phụ và tường ngăn với sân ngoài. Toà đại bái rộng 3 gian 2 dĩ, mặt quay về hướng tây-nam, nhìn ra một cái giếng tròn rồi đến sân gạch với đôi voi đá và cổng nghi môn. Hậu cung 1 gian, hai bên là tả hữu mạc rộng 4 gian.

Thay thế sư tử đá ở đình Sài Đồng. Photo NCCong ©2014

Đến đầu thế kỷ XXI, đình được trùng tu và mở rộng, đặt tượng đá hình linh thú. Hai bên giếng có thêm hai tòa nhà lớn và sân gạch rộng, thuận tiện cho lễ hội và các sinh hoạt chung khác của làng. Trước cổng đình có một cái hồ dài nằm ven đường quốc lộ. Hồ này nguyên là “Đấu ruộng Chúa”, tức ruộng của chúa Trịnh cấp cho dân làng làm hương hỏa để thờ phụng thần Linh Lang. Khi xây sân bay Gia Lâm, phát xít Nhật đã lấy gần hết diện tích cánh đồng của các làng xung quanh, lại bắt đào phần ruộng còn lại của Sài Đồng đến sát tận đình để đắp nền, do đó mới sinh ra hồ.

Di sản

Cổ vật chủ yếu trong đình bao gồm một bản thần tích và 12 đạo sắc phong. Các sắc sớm nhất mang niên đại Cảnh Hưng thứ 44 (1783), Quang Trung 4 (1792, Cảnh Thịnh 1 (1783). Ngoài ra còn có 1 ngai rồng, 1 bài vị, 9 chiếc đài bằng đồng bên trong đặt 9 cái chén bằng bạc, 1 bộ bát bửu, 2 cỗ kiệu, 1 đôi hạc đứng trên lưng rùa, 1 ông phỗng bằng gỗ có từ thế kỷ XVIII và 2 quán tẩy chạm rồng phượng, hoa mai, lá sen. Long ngai, kiệu gỗ, quán tẩy đều được sơn son thiếp vàng.

Đình Sài Đồng sau trùng tu. Panorama NCCong ©2014

Những ngày cuối năm 2014 một góc sân bên đình Sài Đồng bỗng nhuốm trắng bụi đá. Đội thợ Cầu Đơ do Nguyễn Hoàn (xem ảnh trên) chỉ huy đang đi đầu trong việc thay các pho tượng sư tử dữ tợn mới được cung tiến vào đây bằng tượng một bầy nghê hiền lành được các anh sáng tạo theo gợi ý của Bộ Văn hóa—Thể thao và Du lịch.

Di tích lân cận

• Chùa Mai Phúc: số 231 đường Nguyễn Văn Linh, phường Phúc Đồng.
• Chùa Nghiêm Quang: làng Trạm, phường Long Biên.
• Đền Trấn Vũ (Ngọc Trì): 196 Thạch Bàn, phường Thạch Bàn.
• Đình Mai Phúc: số 85 phố Mai Phúc, phường Phúc Đồng.
• Đình làng Trạm: làng Trạm, phường Long Biên.
• Đình Lệ Mật: phố Việt Hưng, phường Việt Hưng.
• Đình làng Nha: làng Nha, phường Long Biên.

Bản đồ trực tuyến

Chú thích

[1] Tại đình làng vẫn còn đôi câu đối sau làm chứng:
Trung sơ sinh tòng Hoàng Lý thống
Anh linh tràng chấn Đại Nam thiên
Tạm dịch là:
Trẻ trai theo mạch dòng vua Lý,
Linh thiêng rung động cõi trời Nam.