Đình Quán Giá

Đình Quán Giá tương truyền có từ thời Lý. Thờ: tướng Lý Phục Man. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1994). Vị trí: 2MQF+42, thôn Yên Sở, xã Yên Sở, Hoài Đức, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 23 km (hướng 9 h). Trạm bus lân cận: Ngõ 121 Đê Song Phương (xe 66)

Lược sử

Đình Quán Giá ở thôn Yên Sở, xưa gọi Cổ Sở, tên Nôm là làng Giá Lụa, gọi tắt làng Giá. Tương truyền, đình được xây dựng lần đầu tiên vào thời Lý Thái Tổ (1010-1026). Đình vốn là đền thờ Lý Phục Man, người làng Giá, một trong các vị tướng tài có công giúp Lý Bí [1] làm nên cuộc khởi nghĩa ngày 10 tháng 3 năm Nhâm Tuất (542). Ngài cũng từng đánh thắng giặc Lâm Ấp, được Lý Nam Đế gả con gái và ban cho tên Lý Phục Man.

Khi quân Lương quay lại xâm lược, Lý Phục Man đã anh dũng hy sinh trong trận đánh quyết liệt tại thành Tô Lịch năm Giáp Tý (544). Thi hài của Ngài được quàn tại gần hồ Mã, xã Yên Sở, nhân dân vẫn gọi là khu Mả Thánh. Trải qua nhiều năm tháng, cây cối mọc lên um tùm thành một khu rừng gọi là rừng Cấm. Về sau, nhân dân làng Giá đã lập miếu thờ để tưởng nhớ công lao to lớn của Ngài.

Trước nghi môn đình Quán Giá

Tại vùng thượng nguồn sông Đáy có tới hàng chục làng thờ vọng Lý Phục Man: Bình Phú, Phượng Cách (Quốc Oai), Liên Hiệp (Phúc Thọ), Đại Thần, Mậu Hòa, Dương Liễu, Quế Dương, Tiền Lệ, Phương Bảng (Hoài Đức); xa hơn thì có làng Giàn (phường Xuân Đỉnh, quận Bắc Từ Liêm) v.v.. Dấu vết người Champa ở vùng này cũng rất rõ nét.

Năm 1947, đình Quán Giá bị đốt phá, chỉ còn cổng nghi môn, tam quan nội, hai bức tường và hậu cung. Dân làng sau đó đã trùng tu, tôn tạo đình. Ngày 4-4-1994, ngôi đình đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia.

Gần đây có thuyết nói Lý Phục Man chính là Phạm Tu, một tướng tài khác cũng có mặt từ buổi đầu khởi nghĩa Lý Bí. Việc này cũng khó xét bởi chính sử như “Đại Việt sử ký toàn thư” chỉ viết về Phạm Tu, còn dã sử như "Việt điện u linh" và "Lĩnh Nam trích quái" lại chỉ nói đến Lý Phục Man.

Sân đình Quán Giá

Kiến trúc

Trải qua 17 lần trùng tu và tôn tạo, đình Quán Giá đã trở nên một địa chỉ văn hóa tâm linh và du lịch với cảnh quan đẹp có tiếng. Những cây xanh trồng từ xưa đã tạo thành khu rừng Giá (tức rừng Cấm) bao quanh các công trình và làm nền cho các sinh hoạt lễ hội càng thêm nổi bật màu sắc rực rỡ.

Ngôi đình hiện nay mang phong cách nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn, phần chính bao gồm ba tòa nhà: tiền tế, trung đường và thượng điện, nằm trong một khuôn viên khá lớn. Từ cổng nghi môn du khách đi qua sân trước đến một tam quan hoành tráng. Hai bên sân trong là nhà tả, hữu mạc rất dài, mỗi dãy nhà ngang đó chia thành 11 gian dành cho những nhóm người dự hội. Nhà ngang cũng là nơi để các bậc chức sắc, cao niên trong xã gặp nhau bàn bạc vào dịp diễn ra các lễ hội hoặc sự kiện lớn.

Một dãy nhà ngang của đình Quán Giá

Di sản

Đình Quán Giá có hai bức tường với những viên gạch nung trang trí rất lạ. Tường phía đông có 23 viên, tường phía tây có 26 viên. Mỗi viên gạch có đường chỉ viền xung quanh hình vuông, giữa là phù điêu mỏng, không hình nào giống hình nào. Đó là các bức tranh sống động thể hiện cảnh lão nông dong trâu cày ruộng, cô gái tắm ở ao sen, quan quân cưỡi voi cưỡi ngựa, tiều phu gánh củi, hai người đánh cờ, ngư phủ chèo thuyền đánh cá, mấy chú bé chăn trâu đùa nghịch v.v…

Có hơn 90 câu đối đã được khắc ở Quán Giá và ghi lại trong các quyển sách về Lý Phục Man. Bên trong hậu cung có tượng Lý Phục Man đặt giữa tượng hai bà Phương Dung và Ả Nương cùng bốn pho tượng các thị nữ, hộ sĩ đứng hầu. Đặc biệt còn lưu giữ được 5 tấm bia đá mang niên đại các năm 1620, 1671, 1681, 1728, 1803 và một số tài liệu cổ như thần phả, hương ước, phản ánh lịch sử của vùng đất này. Đối xứng với nhà bia, ở phía đông là nhà để con ngựa bằng đồng hun, đúc năm Vĩnh Thịnh thứ 3 (1707), ngày nay được sơn trắng.

Lễ rước kiệu trong hội đình Quán Giá

Lễ hội hằng năm được nhân dân vùng Giá (gồm 3 xã Yên Sở, Đắc Sở và Tiền Yên) cùng tổ chức vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch. Hai đám rước của Yên Sở và Đắc Sở cùng tiến đến đình làng bên kia rồi mới quay về làng mình. Ngoài ra cứ 5 năm lại một lần mở hội theo nghi thức đại đám. Trong dân gian từ lâu đã lưu truyền thành ngữ "Bơi Đăm, rước Giá, hội Thầy".

Đặc biệt hội Giá có một di sản văn hoá phi vật thể là tích “nghiềm quân”, diễn tả sự gắn kết của quân dân với tướng công Lý Phục Man. Trước thập niên 1980, thường chỉ vài ba trăm người diễn tích này. Đến nay, dân số Yên Sở đông lên thành khoảng một vạn nhân khẩu và trong hội Giá năm 2010 đã có tới gần 600 thanh thiếu niên và các cụ già tham gia đội hình nghiêm quân rước kiệu.

Ban thờ và nhà bia đình Quán Giá

Di tích lân cận

• Chùa Hưng Long
• Chùa Nhạ Phúc
• Đền Phương Bảng
• Đình Dương Liễu
• Đình Tiền Lệ
• Quán Dương Liễu

CHÚ THÍCH
[1] Lý Bí (503–548) đã đuổi quan quân của thứ sử Giao Châu là Vũ lâm hầu Tiêu Tư ra khỏi bờ cõi, xưng Lý Nam Đế và dựng nên Vạn Xuân, nhà nước độc lập đầu tiên của dân tộc ta. Phủ Hoài Đức cũ có nhiều đền thờ Lý Bí và những người gắn bó với ông như Triệu Túc, Phạm Tu, Lý Phật Tử... Có cuốn ngọc phả ghi hồi nhỏ Lý Bí tu tại chùa Hương Ấp (tỉnh Thái Nguyên bây giờ), đến năm 13 tuổi thì theo Phổ Tổ thiền sư về Sơn Tây tu ở chùa Giang Xá, rất gần làng Yên Sở.

©NCCông 2017, Quan Gia community hall