356 Phuong Mai street

Phố Phương Mai

q.Đống Đasông Lừ

Phố Phương Mai dài 800 m, nối đường Giải Phóng với phố Lương Định Của. Đi từ Bệnh viện Việt-Pháp đến ngõ 41 Đông Tác. Nay thuộc phường Phương Mai, Q. Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam. Cách BĐX Bờ Hồ: 3 km (hướng 6 h). Trạm bus lân cận: Bv Da Liễu TW.

Phố và phường Phương Mai

Đoạn đường cong cong đi từ Bệnh viện Việt-Pháp đến nhà tôi tình cờ trùng tên con gái của hoàng hậu Nam Phương: phố Phương Mai. Thực ra đó là kết quả của việc ghép tên Phương Liệt và Bạch Mai - hai ngôi làng cổ trên đất Thăng Long - để lập ra một phường mới. Không may hiện nay chỉ có mỗi phố này và phố Lương Định Của cắt ngang qua phường thôi, trong khi mật độ giao thông và dân cư rất cao. Phường Phương Mai có diện tích 0,6 km², dân số năm 1999 là 18.154 người, cho nên mật độ lên tới 30.257 người/km².

Trên phố Phương Mai đang tập trung rất nhiều cửa hiệu bán dược phẩm và thiết bị y tế, đa số nằm ngay bên dưới các dãy chung cư đối diện mấy bệnh viện trung ương đông nghịt bệnh nhân và người nhà. Lẽ ra phải gọi đây là phố Hàng Thuốc hoặc phố Nhà Thương. Tắc đường là chuyện hàng ngày, mặc dù ở quanh phường liên tục có xe bus chạy dọc các phố Giải Phóng, Trường Chinh, Phạm Ngọc Thạch, Đào Duy Anh.

Bệnh viện Lão khoa Phương Mai ©NCCong 2016

Con phố Phương Mai tạo nên một huyết mạch giao thông với các tuyến xe bus 18, 23, 99 ở phía đông nam khu tập thể Kim Liên, nơi cũng có mật độ dân cư dày đặc. Khu đó gồm mấy chục dãy chung cư cấp thấp được xây dựng vào đầu những năm 1960. Các mảnh ruộng thuộc địa phận của hai ngôi làng cổ Trung Tự và Kim Liên cứ dần dần bị đô thị hóa, đến cuối thế kỷ XX thì biến mất hoàn toàn. Phố Phương Mai hình thành trong quá trình mở rộng Khu tập thể Kim Liên rồi được nâng cấp và chính thức có tên vào năm 1996.

Phần lớn đất của phường này vốn là cánh đồng trồng cỏ để nuôi những con bò làm vật thí nghiệm của Bệnh viện Thú Y Đông Dương có từ đầu thế kỷ trước, mang tên Pháp HOPITAL VETERINAIRE DE L´INDOCHINE, dân ta gọi là "nhà thương chó". Trụ sở chính vẫn còn di tích ở ngã tư phố Lò Đúc - Nguyễn Công Trứ, sau 1954 từng là trụ sở Tổng cục Lâm nghiệp, nay đang xây lại.

Đoạn giữa phố Phương Mai ©NCCong 2016

Xóm Trại Cam Đường

Đoạn giữa và cuối phố Phương Mai chạy dọc theo một con rạch nay đã thành cống ngầm, xưa kia tháo nước từ hồ Bảy Mẫu ra sông Lừ rồi chảy qua Cống Vọng. Xung quanh đó cho đến cuối thời Nguyễn hầu như vắng bóng cư dân, ngoài mấy gia đình trong xóm Trại Cam Đường của làng cổ Trung Tự, thuộc phường Đông Tác có từ thời Lê. Xóm Trại nằm ở phía đông sông Lừ. Phía tây sông, từ giữa thế kỷ XX mới mọc lên Khu tập thể Khương Thượng và trường Đại học Y khoa Hà Nội.

Thời tôi còn ở tuổi chăn trâu câu cá, nơi đây vẫn gồm các ruộng lúa và ao rau muống trải dài dọc con rạch ở phía sau bệnh viện Bạch Mai. Mặt nước hiện lên rất rõ trên một tấm ảnh do thám được không quân Mỹ chụp trước đây hơn nửa thế kỷ (để chuẩn bị đưa chiến tranh ném bom ra Hà Nội và toàn bộ miền Bắc Việt Nam). Về sau con rạch đã bị thu hẹp dền và cuối cùng phải đặt ống cống ngầm, dấu vết độc nhất còn sót lại của vùng trũng này là hồ Kim Liên.

Đoạn cuối phố Phương Mai ©NCCong 2016

Tham khảo các bản đồ vẽ Hà Nội thời trước, có thể thấy mấy khu tập thể nói trên nằm trong một vùng nhiều đầm lầy bên ngoài đê La Thành, chỉ thông với đường quốc lộ QL1A tại nơi người Pháp gọi là Porte Mandarine (“ô Ông quan”). Chỗ đó ở gần đầu phố Phương Mai mà theo sách sử thì từ thời Lê chính là cửa ô Kim Hoa, sau đổi tên thành Kim Liên dưới triều Nguyễn. Nhưng dân ta vẫn quen gọi là "ô Đồng Lầm", nghe nói vì hai làng Kim Liên, Đông Tác từng có nghề nhuộm vải và họ đã dùng bùn để nhuộm nâu.

Các công trình lớn

Có một di tích lịch sử và kiến trúc đáng chú ý với cổng hậu mở ra phố Phương Mai. Đó là bệnh viện Hôpital René-Robin, một tổ hợp công trình dân sự phân tán trên diện tích rất rộng và được xây năm 1931 theo phong cách nghệ thuật Art Deco, do kiến trúc sư người Mỹ nổi tiếng Charles Christian Hook (1870-1938) thiết kế.

Bệnh viện Việt-Pháp ©NCCong 2017

Hôpital René-Robin sau năm 1954 được đổi tên thành bệnh viện Bạch Mai. Máy bay Mỹ từng ném bom dã man nơi đây trong mùa Giáng Sinh năm 1972. Một Đài tưởng niệm các bệnh nhân, nhân viên y tế và dân sở tại bị chết oan uổng vào ngày ấy đã được dựng bên cạnh toà nhà trụ sở cũ. Hiện nay bệnh viện này đã được mở rộng và hiện đại hoá rất nhiều.

Ngoài hai khối chung cư C, E thuộc khu tập thể Kim Liên đã được sử dụng từ cuối thập niên 1960, dọc phố Phương Mai còn có các tòa nhà mới xây vào đầu thế kỷ XXI như: bệnh viện Da liễu Trung ương, bệnh viện Lão khoa, bệnh viện Việt-Pháp, v.v.. Gần đây lại có thêm một công trình mới ra đời năm 2020 là Bảo tàng Công nghệ Thông tin ở cuối phố Phương Mai, cạnh Nhà Văn hoá C14.

Di tích lân cận

356, pho Phuong Mai ©NCCong 2016-2017