36 Hang Chieu (Rush mat) street
Phố Hàng Chiếu
Phố Hàng Chiếu dài 275m, đi từ Ô Quan Chưởng qua ngã tư Hàng Giầy—Nguyễn Thiện Thuật đến ngã tư Hàng Đường—Đồng Xuân. Nay thuộc: phường Đồng Xuân, Q. Hoàn Kiếm, TP Hà Nội. Cách BĐX Bờ Hồ: 720m (hướng 12h). Trạm bus lân cận: 81 Trần Nhật Duật (xe 03, 11, 14, 18, 22a, 23, 34, 86), 22c Hàng Lược (31)
Lược sử
Phố Hàng Chiếu [và phố Ô Quan Chưởng] toạ lạc trên nền con đường của thôn Thanh Hà cũ, nối liền khu chợ phía đông Long thành (quãng phố Hàng Cá) với bến Phúc Tân (sau cát bồi thành bãi Phúc Tân khi sông Hồng dần dần đổi dòng sang phía Gia Lâm). Đình Thanh Hà bị di chuyển khi Pháp đô thị hoá khu này nên ngày nay lưng quay về phố Hàng Chiếu, cổng mở ra phố Ngõ Gạch. Tên làng cũng còn lại ở tên con phố nhỏ nối Ô Quan Chưởng với phố Nguyễn Thiện Thuật là phố Thanh Hà, nơi có ngôi đền Hội Thống thờ Mẫu Liễu với diện tích nay đã bị thu hẹp nhiều.
Thời Nguyễn, nơi đây bán chiếu cói và cả chén, bát nên còn có tên phố Hàng Bát. Sách “Đại Nam nhất thống chí” xác định rõ rằng “Phố Đông Hà bán chiếu trơn”. Tư liệu Pháp hồi đó cũng ghi là “Rue des Nattes en joncs” (Phố Chiếu Cói). Một bưu thiếp có hình vẽ được coi là cổ nhất về phố Hàng Chiếu đã cho thấy sự phù hợp với miêu tả của những người Pháp đặt chân tới Hà Nội vào cuối thế kỷ XIX.
- Một người bán chiếu đầu thế kỷ XX
Phố Hàng Chiếu là nơi đầu tiên mà chính quyền thực dân Pháp có ý định mở mang sau khi chiếm được Hà Nội. Năm 1888, nhân có đám cháy lớn đốt trụi cả dãy phố cũ, họ bắt dân mua gạch xây lại nhà theo kiểu Tây, nếu không thì phải bán nhà với giá rẻ. Phố từ đó có vỉa hè, cống rãnh, cây xanh, cột đèn và tên Pháp “Rue Jean Dupuis”, dân ta gọi là “Phố Mới”. Ngay từ 1883, họ đã đặt cơ sở đào tạo phiên dịch viên tiếng Pháp ở đây, tới 1905 thì chính thức lập trường Thông ngôn, nay không còn dấu vết.
Nhà máy dệt Bắc Qua do hãng Pháp Bourgouin Meiffre xây năm 1884 ở bãi đất chỗ phố Nguyễn Thiện Thuật bây giờ, Văn phòng thì đặt ở số 72–74–76 Phố Mới. Năm 1918 xưởng và kho bị chuyển về nhà máy sợi Nam Định, hãng Magnabar mua lại ngôi nhà trên. Hãng này nhập vải sợi, xuất các hàng mây, tre, cói và ren mua của các làng nghề thủ công Hà Đông bán sang Pháp, lại nhận thầu may quần áo cho lính khố xanh.
- Phố Hàng Chiếu. Photo ©NCCong 2013
Hãng Daurelle thì ở số nhà 60–62–64 Phố Mới, nhận thầu may quần áo cho lính khố đỏ bằng ka-ki, dân quen gọi là “Nhà áo vàng”. Gần đó lại có ngôi nhà treo lá cờ vàng mộ phu đi Tân thế giới, tức là trụ sở của một công ty xuất khẩu lao động giá bèo. Đầu Phố Mới còn có nhà Vạn Bảo ở góc Hàng Giầy—Hàng Chiếu do Hoa kiều thầu với một nhóm người Pháp được cấp phép quản lý nghề cho vay cầm đồ lấy lãi tới 24% một năm.
Đoạn cuối Phố Mới thông sang chợ Đồng Xuân và phố Cầu Đông qua ngõ Đồng Xuân. Đầu ngõ từng là “Chợ đưa người” tức nơi cung cấp ô-sin. Nghề môi giới thuê người chỉ có sau năm 1930. Nhà hàng cơm chứa trọ đầu tiên cho ô-sin là số 81 Phố Mới, hàng chục chủ trọ đã sống về nghề này từ 1936 trở đi.
Khi bến tàu bị cát bồi phải rời lui xuống phía dưới chỗ đầu Hàng Muối, các cửa hiệu bên trong cửa ô Đông Hà không còn thuận lợi nếu xuất nhập hàng qua cảng sông. Từ đó, Phố Mới cũng ít thay đổi về mặt xây dựng.
- Hàng Chiếu—Hàng Giầy. Photo ©NCCong 2016
Ô Quan Chưởng
Phố Hàng Chiếu còn một di tích lịch sử là cổng thành ở đầu phía đông, có niên đại Cảnh Hưng thứ 10 (1749) và được xây lại năm Gia Long thứ 16 (1817). Trên cổng chính có ba chữ Hán “Đông Hà Môn” nhưng dân chúng đều gọi là Ô Quan Chưởng. Có nhiều thuyết hơi khác nhau, điểm chung là có một viên Chưởng cơ cùng toán quân canh gác tại đây đã anh dũng chiến đấu và hy sinh đến tận người cuối cùng. Vượt qua được cửa ô đẫm máu, tên thuyền trưởng Francis Garnier mới có thể dẫn đoàn lính Pháp tiến vào chiếm thành Hà Nội lần thứ nhất trong ngày 20-11-1873.
Khi chính quyền thực dân Pháp có ý định triệt phá thành Hà Nội, ông lý trưởng thôn Thanh Hà đã cùng dân sở tại kiên quyết đấu tranh và giữ lại được cửa Ô Quan Chưởng nguyên vẹn như một kỷ niệm vô giá cho đời sau.
- Đầu phố Hàng Chiếu. Photo ©NCCong 2016
Phố Hàng Chiếu từng là một nơi chiến đấu ác liệt của Quân đội Nhân dân Việt Nam trong những tháng đầu tiên của cuộc Kháng chiến chống Pháp. Trận địa Ô Quan Chưởng đã đứng vững cho đến khi Trung đoàn Thủ đô bí mật rút ra khỏi Thành phố đêm 17-2-1947 qua gầm cầu Long Biên gần đó.
Di tích lân cận
- Chùa Cầu Đông: số 38B phố Hàng Đường.
- Đền Cổ Lương: ngõ 28 Nguyễn Văn Siêu.
- Đền Hội Thống: số 1D phố Thanh Hà.
- Đình, đền Hương Nghĩa: số 13B phố Đào Duy Từ (cuối phố Chợ Gạo).
- Đình Đức Môn: số 38A phố Hàng Đường.
- Đình Thanh Hà: số 10 phố Ngõ Gạch.
©NCCông 2011-2016, Hang Chieu (Rush mat) street