Chùa Bối Khê

Vườn tháp chùa Bối Khê. Photo NCCong ©2017

Lược sử

Tương truyền chùa Bối Khê được xây dựng vào khoảng năm 1338 dưới đời vua Trần Hiến Tông, như vậy đến nay đã bước sang thế kỷ thứ tám. Ngày 20-4-1979 Bộ Văn hóa đã xếp hạng chùa là Di tích quốc gia. Ngay cạnh chùa còn có các di tích khác như từ đường trạng nguyên Nguyễn Trực (1417-1474), lăng quận công Lê Tiến Quý (thời Lê Trung Hưng), v.v..

Tam quan chùa Bối Khê. Photo NCCong ©2017

Nhân dân xã Tam Hưng [1] có truyền thống yêu nước từ lâu đời. Hồi năm 1895-1896, cụ Đô Hiên đã chỉ huy một cánh nghĩa quân chống Pháp của cụ Hoàng Hoa Thám. Đến đầu thế kỷ XX, lại có nhiều người tham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục 1907 rồi cuộc vận động Mặt trận Bình dân 1936-1939.

Tư liệu lịch sử địa phương cho biết: sáng ngày 19-8-1945, sau khi bắn ba phát súng hiệu mở đầu, hàng nghìn quần chúng trong xã và một số thôn lân cận dưới sự chỉ huy của ông Tạ Đình Đề đã phối hợp cùng nhiều cánh quân khác kéo lên Bình Đà. Hoảng sợ, tri huyện Lê Quang Nhạ đã bỏ huyện đường Thanh Oai để thoát thân.

Chùa Bối Khê từng là cơ sở kháng chiến chống Pháp của đội du kích sở tại, hiện nay trong chùa vẫn còn di tích một cửa ra vào hầm bí mật với đoạn địa đạo dài 7m. Hầm này đào từ năm 1948, chạy vòng quanh làng, tổng cộng dài 3km, có 3 ngách, 2 cửa. Rạng sáng 19-12-1972 một máy bay B52 của Không quân Mỹ đã bị Tiểu đoàn tên lửa số 77 của Hà Nội bắn cháy, xác rơi xuống cánh đồng xã Tam Hưng.

Gác chuông chùa Bối Khê. Photo by NCCong ©2017

Kiến trúc

Chùa Bối Khê được trùng tu và mở rộng trong 8 đợt dưới các triều Lê Sơ, Mạc, Lê Trung Hưng và Nguyễn. Kiến trúc hiện nay chủ yếu giữ lại dáng dấp từ lần trùng tu vào cuối thế kỷ 18, rồi các năm 1923 và 2006. Chùa tọa lạc trên một thửa đất rộng khoảng 5000m2 ở ngay đầu làng. Trước cổng ngũ môn nhìn về hướng tây là cây đa cổ thụ và 5 ngôi tháp mộ của các vị trụ trì đã khuất.

Sau ngũ môn là chiếc cầu gạch và dấu tích sông Đỗ Động, dẫn tới cổng giữa của tam quan nội với một gác chuông hai tầng tám mái. Tam quan được dựng năm 1603 và sửa chữa năm 2006, phía sau là sân lớn và hai bên có hồ nước nhỏ. Chùa xây theo kiểu “nội Công ngoại Quốc”. Tòa tiền đường rộng 5 gian 2 chái, hàng hiên tựa trên những cột đá xanh có chạm nhiều câu đối ca ngợi cảnh chùa.

Phật điện chùa Bối Khê. Photo NCCong ©2017

Bên trong bố cục theo kiểu “tiền Phật, hậu Thánh”. Tòa thượng điện nhô cao có kết cấu chồng rường. Đức thánh Bối được thờ ở đây tên thật là Nguyễn Bình An, người làng Bối Khê, có công giúp vua Trần đánh đuổi giặc xâm lược. Sau khi qua đời ngài đã được phong thành hoàng và thờ cả trong chùa. Hai bên tòa thượng điện còn có hai dãy hành lang bao bọc với những pho tượng sống động. 

Di sản

Trên sân trước chùa Bối Khê đặt một sập đá lớn với những họa tiết mang nét đặc trưng của nghệ thuật thời Mạc. Những viên gạch trang trí ở thềm tiền đường thuộc loại gạch mộc đất nung, trên mặt có khắc nhiều hình linh vật và cũng được cho là của thời Mạc. Còn có các dấu tích cổ hơn như ở những hình rồng chạm khắc gỗ trên đầu bẩy hàng hiên tiền đường (thời Trần) và văn bia ghi sự tích Đức thánh Bối, khắc năm 1450 (thời Lê sơ).

Bệ thờ ở chùa Bối Khê. Photo NCCong ©2017

Trên thượng điện có cây hương chạm khắc từ một khối đá liền và mang niên đại Xương Phù thứ 6 (tức 1382, đời vua Trần Phế Đế). Nơi đây còn giữ được 52 pho tượng Phật giáo, đáng chú ý là các tượng Hộ pháp, Thập điện Diêm vương, Cửu Long, Tam thế Phật, v.v.. Trong số đó, bức tượng Quan Âm Bồ tát với 12 tay được đánh giá là đẹp nhất. Ảnh hưởng của nghệ thuật điêu khắc Champa thể hiện rõ ở hình chim thần Garuda đỡ bệ sen của tượng Quan Âm, cũng coi như một trong những hiện vật cổ nhất của chùa được tạo tác năm 1382.

Ngoài ra, còn có hai quả chuông lớn, đúc năm Thiệu Trị thứ 4 (1844) với đường kính 60cm, cao 100cm, đang treo ở tầng trên của tam quan nội. Bên tả tiền đường có nhà bia với tấm bia đá được khắc từ thời Trần để ghi lại công đức của Đức thánh Bối. Hàng năm chùa mở hội vào ngày 12 tháng giêng âm lịch, trong dịp đó sau lễ rước ngai Đức thánh Bối là nghi thức cầu mưa, có lẽ là một trong những tập tục cổ xưa nhất của cư dân trồng lúa nước mà nay vẫn lưu truyền.

Sân trước tiền đường chùa Bối Khê. Panorama NCCong ©2017

Di tích lân cận

• Chùa Ninh Dương: VQQ5+HC Thanh Cao.
• Chùa Thượng Thanh (Diên Phúc Tự): VQQ4+VV Thanh Cao.
• Đình, đền và chùa Văn Quán: VQ3G+8X Đỗ Động.
• Đình Ngoại Bình Đà: VQR7+3F Bình Minh.
• Đình Nội Bình Đà: VQV8+RP Bình Minh.
• Miếu Cai Công: VQQ4+HJ Thanh Cao.

Bản dồ trực tuyến

Du khách từ mạn Hồ Gươm có thể đi về phía Hà Đông qua Ngã Tư Sở, đến gần cầu sông Nhuệ thì đổi sang xe bus 103. Xe chạy theo đường Xa La - Cự Khê, quá Xóm Hạ sẽ rẽ phải vào đường ĐT427B. Du khách xuống xe ở đầu làng Đại Định rồi rẽ trái đi tiếp qua chợ, Bưu điện và trụ sở UBND xã Tam Hưng sẽ thấy vườn tháp chùa Bối Khê.