494 Mausoleum of Quan Van

Lăng Quận Vân

Lê trung hưngh.Thường Tínsông Hồng

Lăng Quận Vân xây năm 1733. Mai táng: Quận công Đỗ Bá Phẩm. Xếp hạng: Di tích quốc gia (2003). Vị trí: xã Vân Tảo, VVGQ+7X3, Thường Tín, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 23 km (hướng 5 h). Trạm bus lân cận: Thôn Vân Hoà trên đường DT427 (xe 06b)

Lược sử

Đô đốc Đại giang Quận công Đỗ Bá Phẩm quê ở làng Vân La, vốn thuộc tổng Vân (nay thuộc xã Hồng Vân) nên dân quen gọi là Quận Vân. Ông từng được chúa Trịnh Cương cho giữ chức tư giảng để dạy dỗ thế tử Trịnh Giang. Năm 1732, thế tử lên thay cha nhưng nghe bọn xu nịnh, giáng vua Lê Duy Phường xuống làm Hôn Đức Công, giết các đại thần Nguyễn Công Hãng, Lê Anh Tuấn, Trương Nhưng...

Tượng thú trong lăng Quận Vân. Photo ©NCCong 2019

Năm 1733, Đỗ Bá Phẩm cho người chở đá từ Đông Triều về xây lăng mộ; chưa kịp hoàn thiện thì trong triều có kẻ dèm pha rằng ông mưu đồ làm phản. Năm 1734, ông bị chúa Trịnh Giang bãi chức trấn thủ Sơn Nam, đày ra Quảng Ninh rồi chết ở đó. Trải qua gần 2 thế kỷ, lăng Quận Vân chìm dần vào quên lãng. Đến trận lũ năm 1914, đê vỡ, nước sông Hồng mang phù sa bồi dày hơn 2 m lên cánh đồng trũng, hoàn toàn phủ kín lăng mộ.

Năm 1986, chính quyền xã cho cải tạo ruộng đồng, dùng cả máy xúc để đào đất. Khi dân thấy các tượng đá lộ ra đã báo chính quyền mời các nhà khảo cổ về nghiên cứu.

Sinh phần trong lăng Quận Vân. Photo ©NCCong 2019

Năm 1988, lăng Quận Vân được công nhận Di tích lịch sử - văn hóa tỉnh Hà Tây (cũ). Đến năm 2003 lại được Bộ Văn hoá - Thông tin xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Kiến trúc và di vật

Năm 2018 chính quyền xã đã cho tôn tạo và xây tường bao khu lăng rộng hơn 1400m2. Lăng chia làm ba phần: cổng lăng, sinh phần, nhà mộ, và có gần 30 tác phẩm điêu khắc độc đáo. Cổng lăng nhìn về phía tây nam, cách đường làng chục bước có nhóm tượng chó nhỏ đeo lục lạc ngồi cạnh cổng rồi đến hai võ sĩ lực lưỡng cầm gươm đứng gác.

Hương án trung trong lăng Quận Vân. Photo ©NCCong 2019

Sinh phần cách cổng khoảng 15 m, hai bên đường thần đạo đặt hai bàn đá 60cm x 40cm, mặt được bào soi và khắc gờ chỉ, trên thân có bức phù điêu "Long mã hý cầu". Giữa trục đường thần đạo có một bàn đá to hơn, gọi là hương án tiền, cao khoảng 150cm; chân, thân, mặt lắp ráp với nhau bằng mộng. Mặt bàn rộng 122cm x 165cm, bốn góc chạm hoa văn; thân khắc phù điêu "Lưỡng nghệ chầu lư hương" và trang trí hình đài sen, mây lửa….

Cách đó gần 4 m, mỗi bên có một tượng "Voi phục" khá lớn, dáng đẹp và cân xứng. Rồi đến nhóm bộ tượng ngựa và chó, kích thước bằng thật, chầu trước hai bàn đá liền nhau gọi là hương án trung. Bàn đầu cao 125cm, rộng 150cm x 225cm, bàn sau cao 160cm, rộng 140cm x 280cm. Cả hai đều là đá nguyên khối, trên bàn sau đặt một chiếc ngai đá được chạm lộng và chạm bóng tinh sảo.

Trước mặt nhà bia là bộ sập có kích thước 255cm x 185cm. Đôi nghê đá chầu hai cánh nhà bia, mồm ngậm hạt ngọc, đầu và mình khắc những hình văn xoắn, cổ đeo vòng nhạc, hình dáng khỏe khoắn. Nghê bên trái đặt chân lên nghê con, nghê bên phải đặt chân lên quả cầu. Bốn cột đá đỡ tấm mái cong bốn phía, trên nóc có tháp nhỏ.

Nhà bia Quận Vân. Photo ©NCCong 2019

Nhà bia cao 4 m, gồm 20 chi tiết lắp ghép với nhau hoàn toàn bằng mộng, trải qua mấy trăm năm vẫn không hề bị hư hỏng. Bên trong có một tấm bia cao 215cm, rộng 125cm, dày 42cm, được dựng tháng 11 năm Long Đức 2 (1733). Mặt trước, phần trái bia có dòng chữ lớn "Đỗ phụ quốc thần từ đường bi ký", ghi lại công đức ba đời của Quận Vân. Văn bia do Thanh Dụ trị sự, Giám sinh Hoàng Sướng soạn. Mặt sau bia không ghi ngày giỗ, có lẽ do Quận công bị chúa Trịnh bức tử, sử cũng không chép điều này.

Nhà mộ ở ngay sau nhà bia, giống lưng rùa nhưng có chóp đỉnh và hình bốn mái. Thân mộ nằm chìm trong đất, chưa bao giờ khai quật. Tương truyền dưới mộ có đường hầm và hệ thống bẫy sập.

Di tích lân cận

©NCCông 2016-2020, Mausoleum of Quan Van