Tả Thanh Oai

Làng khoa bảng Tả Thanh Oai tức Kẻ Tó, nằm ở ven sông Nhuệ và có từ trước thời Tiền Lê. Cổng làng: XR46+67, xã Tả Thanh Oai, H. Thanh Trì, TP Hà Nội. Toạ độ: 20°56’40"N 105°48’24"E. Cách BĐX Bờ Hồ: 12km (hướng 7h). Trạm bus lân cận: Chợ Cầu Bươu (xe 39, 62), KĐT Kiến Hưng (22B).

Làng khoa bảng

Làng Tả Thanh Oai tên Nôm là Kẻ Tó, được tả trong sách “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi và coi “là một trong bốn kinh trấn phên dậu phía nam của nước ta”. Về di tích cổ, ngoài đình Hoa Xá thờ vua Lê Hoàn (941–1005) và bà Chúa Hến, còn có Minh Ngự Lâu, theo truyền thuyết là nơi ở cũ của bà Chúa.

Chùa Bui Tó. Photo NCCong ©2020

Làng Kẻ Tó ngày xưa có lệ: ai đỗ tiến sĩ được thưởng 40 mẫu ruộng. Thời Nho giáo thịnh hành, làng nào có 10 tiến sĩ thì được gọi là làng khoa bảng. Tả Thanh Oai có 12 tiến sĩ thuộc 2 dòng họ Nguyễn và Ngô. Người khai khoa đầu tiên là ông Nguyễn Chỉ, đỗ đệ nhị tiến sĩ khoa thi Quý Dậu (1453), đời vua Lê Nhân Tông.

Ngô gia văn phái

Họ Ngô tại Tả Thanh Oai ngoài chi Ngô Vi còn có chi Ngô Thì nổi danh với sưu tập “Ngô gia văn phái” 吳 家 文 派 gồm 36 tác phẩm chữ Hán viết từ thế kỷ XVIII - XIX. Mở đầu là Ngô Thì Ức 吳 時 億 (1709 - 1736), hiệu Tuyết Trai cư sĩ. Tác phẩm chính: Nam trình liên vịnh tập (Tập thơ ngâm nối vần cùng bạn trên hành trình về phía Nam) và Nghi vịnh thi tập (Tập thơ vịnh thú sông Nghi)... Ông là cha của Ngô Thì Sĩ và Ngô Thì Đạo.

Lăng cụ tổ Ngô Phúc Cơ. Photo NCCong ©2020

Ngô Thì Sĩ 吳 時 仕 (1726 - 1780) tự Thế Lộc, hiệu Ngọ Phong 午 峰, đạo hiệu Nhị Thanh cư sĩ. Năm 1764, làm Giám sát ngự sử đạo Sơn Tây, rồi Đốc đồng Thái Nguyên. Năm 1766, đỗ hoàng giáp, sau thăng Đông các hiệu thư rồi Hiến sát sứ Thanh Hoa. Năm 1777 làm Đốc trấn Lạng Sơn, sửa sang động Song Tiên, biến động Nhị Thanh thành một thắng tích; sau này dân làng Vĩnh Trại giáp đấy có lập đền thờ ông. Tác phẩm chính: Đại Việt sử ký tiền biên, Việt sử tiêu án, Khuê ai lục, Ngọ Phong văn tập...

Ngô Thì Đạo (1732 - 1802) hiệu Ôn Nghị và Văn Túc, năm 1757 đỗ Giải nguyên, được bổ chức quan. Năm 1784, ông xin thôi việc. Sau này, triều Tây Sơn cho người mời ra, song ông thoái thác. Tác phẩm chính: Hoành từ Hiến sát Văn Túc công di thảo. Sau đây giới thiệu một số tác giả là con của Ngô Thì Sĩ:

Chùa Phe. Photo NCCong ©2020

Ngô Thì Nhậm 吳 時 壬 (1746 – 1803) tự Hy Doãn 希 尹, hiệu Đạt Hiên 達 軒, đạo hiệu Hải Lượng thiền sư, đỗ tiến sĩ đệ tam giáp năm 1775, cùng khoa với em rể là Phan Huy Ích. Thời trẻ làm quan cho chúa Trịnh. Thời Tây Sơn làm tới chức Thượng thư và đi sứ sang Trung Quốc để gìn giữ hoà bình. Ngoài Hàn các anh hoa, Doãn thi văn tập, Yên đài thu vịnh, Hoàng hoa đồ phả, Cúc đường bách vịnh... ông còn viết tác phẩm Phật học “Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh” (1796).

Ngô Thì Chí 吳 時 俧 (1753 - 1788) tự Học Tốn, hiệu Uyên Mật, là con thứ 2 của Ngô Thì Sĩ, làm chức Thiêm thư bình chương tỉnh quốc. Khi Nguyễn Huệ kéo quân ra năm 1788, ông chạy theo Lê Chiêu Thống, dâng Hưng trung sách (Sách lược trung hưng). Vua phái ông lên Lạng Sơn chiêu mộ quân, đang đi thì ốm nặng và mất ở Gia Bình (Bắc Ninh). Tác phẩm gồm có: Học Phi thi tập, Học Phi văn tập, Quốc sử tiệp lục, Hào thiên khoa sớ (Tập sớ khóc cùng trời cao), và 7 hồi đầu của Hoàng Lê nhất thống chí.

Lăng mộ Ngô Thì Sĩ, Ngô Thì Nhậm. Photo NCCong ©2020

Con thứ 6 của Ngô Thì Sĩ là Ngô Thì Trí (1766-?), hiệu Dưỡng Hạo. Ông trước giữ việc biên soạn, tu thư ở sử quán nhà Lê, sau làm quan cho Tây Sơn, đến chức Hữu thị lang bộ Hộ, tước Bính Phong hầu. Tác phẩm Sóc Nam hành kính (Trên đường Bắc Nam) gồm 26 bài thơ, 2 bài phú, 22 bài văn và một số câu đối. Nhờ ông đề xướng và khởi công việc sưu tập mà dòng họ Ngô Thì còn để lại được bộ sách Ngô gia văn phái.

Ngô Thì Hương (1774-1821) còn có tên là Vị, tự Thành Phủ, hiệu Ước Trai, là con út của Ngô Thì Sĩ. Ông làm quan triều Nguyễn và 2 lần được cử đi sứ sang Trung Quốc. Tác phẩm chính: Mai dịch thú dư (Cỗ xe sứ trạm), Thù phụng toàn tập (Toàn tập xướng họa)...

Nhà thờ Ngô Thì Nhậm. Photo NCCong ©2020

Di tích lịch sử

• Chùa Bui Tó: WRP3+XG Tả Thanh Oai.
• Chùa Phe (Tiên Linh Tự): WRW5+22 Tả Thanh Oai.
• Chùa Thắm: WRW5+GJ Tả Thanh Oai.
• Đình Hoa Xá: WRV4+QP Tả Thanh Oai.
• Lăng cụ tổ Ngô Phúc Cơ: WRW5+P7 Tả Thanh Oai.
• Lăng mộ Ngô Thì Sĩ, Ngô Thì Nhậm: WRX6+46 Tả Thanh Oai.
• Minh Ngự Lâu: WRW5+FC Tả Thanh Oai.
• Nhà thờ Ngô Thì Nhậm: WRX5+3X Tả Thanh Oai.

©NCCông 2020, Ta Thanh Oai village