645 Quan Chuong’s gate

Ô Quan Chưởng (Đông Hà Môn)

Lê trung hưngq.Hoàn Kiếms.Tô Lịch

Ô Quan Chưởng có từ năm 1749. Tên chữ: Đông Hà Môn. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1994). Vị trí: số 1 phố Hàng Chiếu, 2VP2+WR Hoàn Kiếm, Hà Nội, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 2,1km (hướng 1h). Trạm bus lân cận: 80 phố Trần Nhật Duật, hoặc 373 Hồng Hà.

Lược sử

Theo sử sách, từ thế kỷ XVI đến XVIII, hàng năm vào dịp tiết lập xuân, triều đình đều cử hành lễ “Tiến Xuân Ngưu” do Bộ Công đứng ra tổ chức, có đầy đủ văn võ bá quan tới dự tại phường Đông Hà. Đến cuối thế kỷ XIX, cửa sông Tô Lịch và hồ Đồng Xuân bị thực dân Pháp cho lấp, đồng thời đô thị hoá thôn Thanh Hà 清 河 (dòng sông trong xanh).

Thôn này thuộc phường Đông Hà cũ, tại đây may mắn vẫn sót lại 2 di tích gồm: cửa Đông Hà Môn được xếp hạng năm 1994 và đình Thanh Hà được xếp hạng năm 1989. Ngôi đình làng vốn ở cạnh Đông Hà Môn, sau phải chuyển vào phía trong, bây giờ ở số 10 phố Ngõ Gạch. Trong đình hiện còn một tấm bia đá do nhà nho Bùi Tú Lĩnh soạn năm 1855 nói về việc di dời.

Ô Quan Chưởng nhìn từ phía tây. Ảnh ©2017 NCCong

Bề dày của Đông Hà Môn ngang bằng với bề rộng của bức thành đất vốn chính là con đê ngăn lũ lụt ở khúc sông Hồng phía đông Hà Nội. Dân chúng đều gọi Ô Quan Chưởng dù có nhiều truyền thuyết khác nhau. Chuyện hay kể là về vị Quan Chưởng cơ cùng toán quân canh gác tại đây đã anh dũng chiến đấu và hy sinh đến tận người cuối cùng. Sau khi vượt qua được cửa ô đẫm máu này trong ngày 20-11-1873, tên thuyền trưởng Francis Garnier đã dẫn đoàn lính Pháp tiến chiếm thành Hà Nội lần thứ nhất.

Ngày nay phố Ô Quan Chưởng nối phố Trần Nhật Duật với ngã tư Hàng Chiếu - Thanh Hà - Đào Duy Từ. Nó nằm trên nền con đường đất cũ nối bến Phúc Tân với cửa Đông Hà Môn. Do có một thời kỳ sông Hồng đổi dòng lấn sang bên phía Gia Lâm, cát bồi dần dần thành bãi ở phía Hà Nội và đến khoảng đầu thế kỷ XX thì bến tàu này không hoạt động được nữa.

Phố Ô Quan Chưởng đầu phía đông. Ảnh NCCong ©2016

Khi đó tàu bè phải rời lui xuống neo đỗ ở chỗ đầu phố Hàng Mắm và Hàng Muối. Về sau chính bến tàu "mới" đó cũng bị bồi lấp mất và các con tàu lại phải chuyển xuống đỗ ở cảng Hà Nội tận đầu cầu Vĩnh Tuy. Dấu tích là cột Đồng hồ ở đầu cầu Chương Dương, tên phố Phúc Tân và con ngõ Bạch Thái Bưởi, một nhà tư sản nổi tiếng kinh doanh vận tải đường thủy.

Hiện nay tại cổng giữa Đông Hà Môn vẫn còn một bia đá cao 81cm gắn vào tường, lập năm Mậu Dần (1878), khắc lệnh của tổng đốc Hà Ninh Hoàng Diệu và tuần phủ Hoàng Hữu Xứng nghiêm cấm lý dịch sách nhiễu dân có việc nhà hoặc đi buôn bán, làm ăn trên sông, ở chợ...

Bia đá ở cổng giữa Ô Quan Chưởng. Ảnh NCCong ©2016

Sau khi chiếm xong Hà Nội, thực dân Pháp cho phá dỡ các công trình quân sự vây quanh thành để xây dựng và mở rộng khu phố mới. Nhờ sự kiên quyết của ông Đào Đăng Chiểu (1845-1916), cai tổng Đồng Xuân, cùng với dân chúng sở tại không chịu ký tên vào tờ trình xin phép phá cửa ô nên cuối cùng duy nhất Đông Hà Môn đã được giữ lại.

Năm 1888, chính quyền thực dân Pháp đặt tên Rue Jean Dupuis cho con đường nối bến tàu Phúc Tân với phố Hàng Mã nhưng dân ta cứ gọi là “Phố Mới”. Năm 1945, bác sĩ Trần Văn Lai thị trưởng Hà Nội đã tách nó ra thành hai phố Ô Quan Chưởng và Hàng Chiếu.

Ô Quan Chưởng nhìn từ phố Trần Nhật Duật. Ảnh NCCong ©2016

Phố Ô Quan Chưởng từng là một trong những chiến địa ác liệt ngay từ ba tháng đầu tiên của cuộc Kháng chiến chống Pháp. Trận địa nơi đây đã đứng vững cho đến khi Trung đoàn Thủ đô của Quân đội Nhân dân Việt Nam bí mật rút ra khỏi Hà Nội đêm 17-2-1947 qua gầm cầu Long Biên gần đó.

Kiến trúc

Cửa Đông Hà Môn có từ năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749) thời Lê Trung hưng. Đến năm Gia Long thứ 16 (1817) cửa này được xây lại kiên cố bằng gạch vồ và đá theo kiểu tam quan thời Nguyễn với vọng gác ở bên trên. Tầng dưới gồm 3 cửa vòm; cửa chính cao 3m, rộng gần 3m; hai cửa phụ rộng 1,65m, cao 2,5m. Trước đây có cánh cổng bằng gỗ lim dày rất nặng, ban đêm lính canh đóng lại và buổi sớm mở ra cho người dân đi qua.

Ô Quan Chưởng thời xưa

Năm 1994 di tích Ô Quan Chưởng đã được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hoá quốc gia.

Di tích lân cận

645 O Quan Chuong ©NCCông 2016-2019