935 Phung Khac Khoan Temple

Nhà thờ Trạng Bùng

Lê trung hưngh.Thạch Thấtsông Đáy

Nhà thờ Trạng Bùng tức từ đường Phùng Khắc Khoan có từ lâu đời, định hình sau lần tôn tạo năm 1907. Thờ: Hoàng giáp Phùng Khắc Khoan. Xếp hạng: di tích quốc gia (1990). Vị trí: 2J7F+7XX, xã Phùng Xá, H. Thạch Thất, TP Hà Nội. Cách BĐX Bờ Hồ: 27 km (hướng 9 h). Trạm bus lân cận: Làng Bùng Phùng Xá (xe 89)

Lược sử

Phùng Khắc Khoan 馮克寬 (1528-1613) là một nhà thơ, tên tự Hoằng Phu, hiệu Nghị Trai và Mai Nham Tử. Ông nổi tiếng thông minh, tài giỏi, không theo nhà Mạc mà bỏ vào Thành Hoá làm quan nhà Lê trung hưng. Tuy chỉ đỗ Hoàng giáp (đệ nhị giáp Tiến sĩ) nhưng ông được dân tôn vinh là Trạng Bùng, thành hoàng làng, tổ nghề dệt vải lượt và làm cày, bừa. Ông đi sứ đem về một số giống lúa và cách trồng ngô, đậu, vừng; tổ chức đào mương dẫn nước vào các cánh đồng quê hương; cung tiến cầu mái cho chùa Thầy. Tương truyền ông từng xướng họa thơ với Liễu Hạnh thần nữ ở chùa Thiên Minh (Lạng Sơn) và Hồ Tây...

Nhà thờ ông ở tại thôn Bùng (xã Phùng Xá, huyện Thạch Thất, TP Hà Nội) được xây dựng sau khi ông mất. Năm Duy Tân 1 (1907) được tôn tạo và đến năm 2020 thì sửa đổi 2 mái bái đường thành 4 mái chảy và xây thêm nhà bia. Năm 1990 nhà thờ Phùng Khắc Khoan đã được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Sân nhà thờ Trạng Bùng. Photo ©NCCông 2022

Kiến trúc

Nhà thờ gồm bái đường và hậu đường nằm song song thành hình “chữ Nhị”, mặt nhìn qua sân rộng về phía đông. Toà bái đường xây tường hồi bít đốc tay ngai, vốn là nhà của một vị Hàn lâm Thị thư họ Nguyễn sống ở cuối thời Trần. Phùng Khắc Khoan sinh ra và lớn lên tại đây. Năm 23 tuổi, ông cho sửa nhà thành lớp học gồm 5 gian để trống, đặt tên là “Hoàng đạo thư đường”.

Sau khoảng sân hẹp là toà hậu đường to gấp rưỡi bái đường, mặt trước có cửa bức bàn, hai đầu hồi bít đốc, tường hậu xây gạch, trong có cỗ long ngai mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII. Bộ vì đỡ mái làm kiểu “tiền kẻ, hậu bẩy”, các mặt cắt đầu bẩy có khắc “chữ Thọ”. Gian giữa xây cuốn vòm để đặt ngai thờ và chân dung Phùng Khắc Khoan do một họa sĩ nhà Minh vẽ khi ông đi sứ sang Yên Kinh. Phía trên gian giữa hậu đường treo bức đại tự chạm khắc 5 chữ Hán “Trung Hưng công thần từ” (Đền thờ vị công thần thời Trung Hưng).

Chân dung Trạng Bùng. Photo ©NCCông 2022

Di sản

Trong nhà thờ lưu giữ được 11 đạo sắc phong từ thời Cảnh Hưng (1740-1786) đến Thiệu Trị (1841-1847), 3 bức truyền thần vẽ chân dung Phùng Khắc Khoan và 2 chiếc gậy cắm sừng hươu là kỷ vật của ông. Đầu hồi bên trái bái đường có gắn vào bệ gạch 3 tấm bia “Học điền bi ký” dựng năm 1897 chép tục lệ dân hai thôn Phùng Xá và Vĩnh Lộc phục dịch các kỳ tiệc ở nhà thờ, tấm bia “Từ đường bi ký” khắc năm 1928 ghi số ruộng đất của nhà thờ.

Đặc biệt ngoài các câu đối, hoành phi ca ngợi ông còn có 4 cuốn sách chữ Hán. Cuốn thứ nhất gồm 3 tập thơ của ông, phần đầu là Phụ công thi tập, phần sau là Sư hoa thi tập. Cuốn thứ hai là Ký lục tiên tổ sự tích, ghi tiểu sử ông và bài thơ chữ Nôm Đào nguyên hành mô tả gần 170 loại cây rau, quả, gia súc, gia cầm, cùng với cách nuôi trồng và ích lợi. Cuốn thứ ba chép các điều khoản hậu duệ ông được miễn lệ. Cuốn thứ tư là Phùng tướng công phụng Bắc sứ ký ghi việc đi sứ nhà Minh năm 1598 ở tuổi 70.

Tượng Trạng Bùng. Photo ©NCCông 2022

Phùng Khắc Khoan mất năm Quý Sửu (1613). Mộ xây lộ thiên ở gần đình Bùng, cách nhà thờ khoảng 300m, phía trước có 2 phỗng đá, xung quanh là tường đá ong. Đầu mộ có bệ thờ, năm 1857 và 1868 đã dựng 2 tấm bia đá ghi tiểu sử. Hằng năm hậu duệ ông và dân làng Bùng tổ chức lễ giỗ vào ngày 24 tháng Chín âm lịch. Có tục chi trưởng họ Phùng phải cúng liễn cháo đậu xanh và ruột cà.

Di tích lân cận

©NCCông 2021-2022, Phung Khac Khoan Temple