Đền Hoá Dạ Trạch

Đền Hoá Dạ Trạch có từ rất lâu đời và định hình năm 1902. Thờ: Thánh Chử Đồng Tử cùng 2 công chúa Tiên Dung, Hồng Vân. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1989). Vị trí: thôn Yên Vĩnh, xã Bình Minh, VW7X+W8J, Khoái Châu, Hưng Yên, Việt Nam. Cách Ga Hà Nội: 28 km (hướng 5 h)

Lược sử

Đền Dạ Trạch tức đền Hóa, thờ Thánh Chử Đồng Tử cùng hai phu nhân là công chúa Tiên Dung và công chúa Hồng Vân. Có tên gọi "Dạ Trạch" vì đền nằm ngay trong vùng đầm Nhất Dạ Trạch, nay thuộc địa phận thôn Yên Vĩnh, xã Dạ Trạch, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên, cách bãi Tự Nhiên 1,5 km. Tên gọi đền Hóa xuất phát từ truyền thuyết là đền đã được xây trên nền toà thành cũ sau khi khi ba vị hóa về trời.

Trong sách Lĩnh Nam Trích Quái xuất hiện vào cuối thời Trần có chép sự tích về "Đầm Dạ Trạch" mà ngày nay hầu hết người Việt đều biết thông qua nhiều nguồn khác nhau. Đoạn cuối sự tích có viết ...“Nửa đêm trời bỗng nhiên sáng rực, lâu đài thành quách của Chử Đồng Tử - Tiên Dung bay cả lên trời, để lại đầm nước mênh mông. Quan quân sợ quá về tâu. Vua Hùng Duệ Vương đến tận nơi xem và truyền lập đền thờ, nhân dân bốn mùa cúng tế”...

Trước đền Hoá Dạ Trạch. Photo ©NCCông 2022

Các tư liệu khác cho biết đó là một ngôi đền có từ rất lâu đời. Dạ Trạch vương Triệu Quang Phục (524 – 571) đã đóng quân ở đây chống giặc Lương xâm lược. Vào đầu thế kỷ XV, Nguyễn Trãi và Trần Nguyên Hãn cũng từng đến đền để cầu đảo, được thần báo mộng tìm vào Lam Sơn phò Lê Lợi. Đời vua Lê Thánh Tông (1442-1497), các thành viên hội Tao Đàn đã làm thơ vịnh Chử Đồng Tử...

Nghe nói đền Hóa Dạ Trạch khi xưa nằm trên gò đất cao ở trong đầm, dân vào ra đều bằng thuyền. Những năm mở hội lại bắc một cây cầu tre cho đông người đến lễ, từ chân cầu còn phải leo 19 bậc mới tới sân đền. Gò đất về sau hạ thấp dần dần trong khi đầm Dạ Trạch bị cạn đến sạch nước rồi biến mất. Ngôi đền định hình từ lần tôn tạo với quy mô lớn dưới sự chỉ huy của Án sát Hưng Yên là tiến sĩ Chu Mạnh Trinh (1862 – 1905), đến đầu thế kỷ XXI lại được trùng tu.

Đền Hoá Dạ Trạch. Photo ©NCCông 2022

Kiến trúc

Cổng đền ở bên hữu, thông với con đường thôn Yên Vĩnh. Đền chính được xây theo hình “chữ Công”. Toà tiền tế 3 gian 2 dĩ kiểu tường hồi bít đốc tay ngai và nhìn về phía đông nam qua một hồ bán nguyệt nhỏ. Trước hồ có sân, hai bên là dãy tả hữu vu 9 gian rồi đến lầu tứ giác kiểu 2 tầng 8 mái, bên trong treo quả chuông đồng được đúc năm Thành Thái thứ 14 (1902). Thân chuông có đề 4 chữ Hán "Dạ Trạch từ chung" (chuông đền Dạ Trạch) và khắc bài minh chép về việc tôn tạo lớn năm đó.

Toà thiêu hương gồm 3 gian, hai bên có sân nhỏ và cửa ngách. Toà hậu cung 5 gian có mái vòm cuốn tam cấp, tại gian giữa bài trí 3 pho tượng lớn với Thánh Chử Đồng Tử ngồi giữa, mặc hoàng bào; bên trái ngài là công chúa Tiên Dung, bên phải là Nội Trạch Tây Cung tức công chúa Hồng Vân. Cũng ở đây, bên phải có đặt ban thờ Cha và Mẹ của Thánh Chử Đồng Tử. Sau lưng đền là vườn nhãn và xa hơn là khu đền thờ Việt vương Triệu Quang Phục.

Trong đền Hoá Dạ Trạch. Photo ©NCCông 2022

Di sản

Trong đền Hoá Dạ Trạch nay còn bảo lưu chiếc nón và cây gậy thần mà theo truyền thuyết chính Chử Đồng Tử đã dùng để cứu nhân độ thế. Tại gian bên trái lại có bức tượng cá chép hóa rồng bằng gỗ sơn son thiếp vàng, dân gọi là "ông Bế" ("Bế ngư thần quan"). Ở đây còn dựng hai tấm bia đá cổ hơn với niên đại Gia Long thứ 17 (1819).

Hằng năm, đền có bốn lễ tiết chính theo âm lịch: ngày 4 tháng Giêng là lễ sinh nhật của công chúa Tiên Dung, 10 tháng 2 là lễ sinh nhật công chúa Hồng Vân, 12 tháng 8 là lễ sinh nhật Chử Đồng Tử và 17 tháng 11 là ngày kỵ của ngài. Lễ hội chính diễn ra từ mùng 10 đến 12 tháng 2, mở đầu là đám rước kiệu đi từ cửa đền đến bến Vĩnh rồi chờ lấy nước giữa sông xong thì quay lại đền. Trong dịp này có rất nhiều trò dân gian như: chọi gà, đấu vật, đu bay, bịt mắt bắt dê, đi cầu kiều, bắt vịt, đập niêu... và biểu diễn múa rồng, múa lân, hát đối / giao duyên, hát văn, quan họ, ca trù, ả đào,...

Trong đền Hoá Dạ Trạch. Photo ©NCCông 2022

Năm 1989, đền Hoá Dạ Trạch đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Di tích lân cận

• Đền Chương Dương: Đê sông Hồng, VW27+JR6, H. Thường Tín.
• Đền Đa Hoà: VWJH+6FH, xã Bình Minh, H. Khoái Châu.
• Đình Tự Nhiên: VW79+CF, xã Tự Nhiên, H. Thường Tín.
• Đình Vĩnh Lộc: VW85+Q8, xã Thư Phú, H. Thường Tín.
• Đình Xâm Xuyên: VWH5+Q3X, xã Hồng Vân, H. Thường Tín.
• Lăng Quận Vân: VVCX+C3W, xã Vân Tảo, H. Thường Tín.

975 Hoa Da Trach temple ©NCCông 2022