979 Nguyen Bac’s mausoleum

Lăng Định quốc công Nguyễn Bặc

Nguyễn BặcNinh Bìnhsông Đáy

Lăng Định quốc công Nguyễn Bặc (924-979) tương truyền có từ thời Tiền Lê. Lễ giỗ: 14 - 15/10 âm lịch. Xếp hạng: di tích quốc gia (1993). Vị trí: 8VPG+76X, Gia Phương, Gia Viễn, Ninh Bình. Cách Ga Hà Nội 88 km (hướng 6 h).

Lược sử

Nguyễn Bặc 阮匐 (924-979) là em của Nguyễn Bồ và anh của Nguyễn Phục (tức ba người con trai của Nguyễn Thước - một gia tướng của Dương Đình Nghệ). Nguyễn Bặc và Đinh Điền là 2 người bạn chí cốt cùng quê, cùng sinh và mất cùng năm với Đinh Bộ Lĩnh. Năm 951, bộ ba này dấy binh ở động Hoa Lư cùng Lưu Cơ, Trịnh Tú. Sau đó họ cùng nhau dẹp "loạn 12 sứ quân" và đưa Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi hoàng đế năm 968.

Theo các gia phổ họ Nguyễn và tài liệu Lược sử họ Nguyễn tại Việt Nam, ngài được tôn là bậc tiền thủy tổ họ Nguyễn chính thống ở Việt Nam. Theo sách Nguyễn Phúc tộc thế phả, ngài được xem là thủy tổ của dòng họ này, bao gồm các vị chúa Nguyễn ở Đàng Trong (1569-1777) kể từ đời Nguyễn Hoàng và các vị hoàng đế nhà Nguyễn (1802-1945) kể từ đời Gia Long Nguyễn Phúc Ánh.

' />
Lối vào lăng Định quốc công. Photo ©NCCong 2021

Theo thần phả ở đình Ba Dân, huyện Thanh Trì, đội quân của sứ quân Nguyễn Siêu phòng thủ Tây Phù Liệt thành công, làm Nguyễn Bồ, Nguyễn Phục cùng 2 tướng khác bị tử trận. Đinh Bộ Lĩnh cử Nguyễn Bặc làm tiên phong dẫn đại quân đến diệt Nguyễn Siêu ngày 15/7/967. Bốn làng ở Tây Phù Liệt hiện nay vẫn thờ Nguyễn Bặc, Nguyễn Bồ làm thành hoàng.

Nguyễn Bặc còn chỉ huy đánh bại các sứ quân khác như: Phạm Bạch Hổ ở Đằng Châu (Hải Dương), Ngô Nhật Khánh ở Đường Lâm (Sơn Tây) và Ngô Xương Xí ở Bình Kiều (Thanh Hoá). Trong trận đánh sứ quân Đỗ Cảnh Thạc, Nguyễn Bặc chỉ huy cánh quân đánh vào thành Quèn (Quốc Oai).

Theo chính sử, Nguyễn Bặc ở tuổi 47 được vua xếp là Đệ nhất công thần, nhận tước Định Quốc Công 定國公, tức là Tể tướng đầu tiên của nhà Đinh, phụ trách Nội giáp. Còn Đinh Điền phụ trách Ngoại giáp và Lưu Cơ làm Đô hộ phủ sĩ sư.

' />
Nhà thờ Định quốc công. Photo ©NCCong 2021

Viên tướng trẻ Lê Hoàn đang ở dưới quyền Nam Việt Vương Đinh Liễn được vua đưa lên làm Thập đạo Tướng quân. Đêm Trung Thu năm Kỷ Mão (979), Đinh Tiên Hoàng và con trai cả là Đinh Liễn bị Đỗ Thích sát hại. Sau đó, Nguyễn Bặc, Đinh Điền cùng Lê Hoàn rước hoàng tử 6 tuổi là Đinh Toàn lên ngôi hoàng đế và tôn mẹ Đinh Toàn là Dương Vân Nga làm thái hậu.

Lê Hoàn lạm quyền, xưng là phó vương; Nguyễn Bặc cùng Đinh Điền, Phạm Hạp chống lại đều bị giết. Lê Hoàn phế Đinh Toàn, lên ngôi mở ra nhà Tiền Lê. Con cháu Nguyễn Bặc chạy trốn lên Kinh Bắc và vào Tống Sơn (Thanh Hóa). Con của Nguyễn Bặc là Nguyễn Đê đã giúp Lý Công Uẩn lên ngôi sau khi Lê Long Đĩnh (con của Lê Hoàn) băng hà. Hậu duệ nổi tiếng đặc biệt có Nguyễn Thuyên (tức Hàn Thuyên, 1229-?), Nguyễn Trãi (1380-1442), Nguyễn Kim (1468–1545), Nguyễn Hoàng (chúa Tiên, 1525-1613), Nguyễn Hữu Cảnh (1650-1700) và Nguyễn Phúc Ánh (Gia Long, 1762-1820).

Tượng Định Quốc công tại nhà thờ Đại Hữu

Thờ phụng

Nguyễn Bặc bị hành quyết ngày 7/11/979 ở Ngô Khê Thượng nhiệm sở cũ của ngài tại ngoại thành Hoa Lư (nay là làng Hành Khiển, nơi vẫn còn đền thờ và tượng của ngài). Vùng Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định có tới 134 nơi thờ và phối thờ Nguyễn Bặc.

Nơi thờ và phối thờ ở các vùng khác cũng nhiều. Đền thờ ngài ở Ngô Hạ (Ninh Hòa, Hoa Lư) có bức đại tự “Trung quán nhật nguyệt” (trong sáng như mặt trời, mặt trăng).

Tại từ đường họ Nguyễn ở thôn Vĩnh Ninh, làng Đại Hữu, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, Ninh Bình có bức đại tự “Khởi nguyên đường” (khởi đầu dòng họ). Còn trong đền thờ Đinh Tiên Hoàng cũng tại làng này, hai bên chính điện là hai ban thờ Nguyễn Bặc và Đinh Điền.

' />
Mộ của Định quốc công. Photo ©NCCong 2021

Đền thờ họ Nguyễn ở Gia Miêu (Hà Trung, Thanh Hóa) có đôi câu đối “Duệ xuất Gia Miêu vương tích hiển / Khánh lưu Đại Hữu tướng môn quang” (Cửa tướng phúc dày làng Đại Hữu / Dòng Vương nối ở đất Gia Miêu).

Hiện nay tại Quảng trường trung tâm TP Ninh Bình có tượng đài Đinh Tiên Hoàng, 4 góc có tượng Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Trịnh Tú, Lưu Cơ cao 5m với tượng các cận vệ và ngựa đá...

Lăng mộ

Mộ Nguyễn Bặc nằm ở cánh đồng Vườn Chùa trên gò Cá Chép, sau xây thành lăng. Lưng lăng tựa núi Lân ở phía Tây, lại có núi Hổ chầu vào. Phía Đông nhìn về Gián Khẩu, nơi sông Hoàng Long đổ ra sông Đáy. Phía Bắc là núi Mão Sơn ở giữa Vân Long, khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước lớn nhất vùng đồng bằng Bắc Bộ. Phía Nam có đền thờ Đinh Tiên Hoàng tại Vân Bồng, xa hơn là dãy núi Tràng An.

Tam quan lăng Định quốc công. Photo ©NCCong 2024

Năm 1989 lăng được trùng tu và năm 1993 được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia. Năm 2021 toàn bộ lăng được tôn nền cao, mở rộng diện tích thành một khu thờ phụng lớn với cổng tam quan và hai dãy tả hữu vu.

Di tích lân cận

979 Nguyen Bac’s mausoleum ©NCCông 2021-2024