Xưa kia, ngoài tác dụng tưới tiêu, các con sông Việt Nam còn làm nên mạng lưới giao thông chủ lực của dân tộc ta. Không phải ngẫu nhiên mà phần lớn các di tích lịch sử - văn hoá lại nằm dọc theo những con đường thủy thuận lợi nhất. Trang ĐÔNG TÁC xin giới thiệu bạn đọc bài khảo cứu (...)

Nguyên tắc đặt tên phố Hà Nội 1946
Nhà xuất bản Đại La có trụ sở tại số 46, phố Trần Thánh Tôn, Hà Nội, năm 1946 đã cho phát hành “Bản đối chiếu tên phố Hà Nội mới và cũ”. Theo đó, nguyên tắc đặt tên phố là như sau:
A – Tên dùng Giữ nguyên tên cũ của Hà Nội 36 phố phường. Tên anh quân, danh tướng, văn gia, chiến công, (...)

Phần đầu trong kỳ này nêu vắn tắt tình hình phố phường Hà Nội thời Nguyễn và thuộc Pháp, chính xác là trước tháng Tám năm 1945. Phần sau cho thấy những thay đổi lớn về cách đặt tên phố mà đa số vẫn còn gần gũi với thực tại hôm nay.
Tên phố từ thời Nguyễn qua thời Pháp
Tên phố Hà (...)

Khu phố cổ Hà Nội (KPC) là nơi lưu giữ được 59 ngôi đình trong tổng số 112 công trình tôn giáo tín ngưỡng đã từng có tại đây.
Các ngôi đình trong KPC phản ánh yếu tố lịch sử của một khu đô thị có nguồn gốc nông thôn – nông nghiệp. Không gian kiến trúc của chúng cũng có những đặc trưng phản ánh rõ nét quá trình hình thành (...)

Nho giáo du nhập vào Việt Nam từ đầu Công nguyên, đến nửa cuối thế kỷ XI được người Việt chính thức chấp nhận và mau chóng phát triển trở thành hệ tư tưởng chi phối xã hội nước ta thời quân chủ. Cùng với sự phát triển và hưng thịnh của Nho giáo, Nho học, một hệ thống các Văn miếu, Văn từ, Văn chỉ được thiết lập từ Trung (...)

Năm 1954, nội thành Hà Nội chỉ gồm hơn 300 phố. Từ khi Hà Tây hợp nhất vào Thủ đô và nội thành được mở rộng về 4 hướng, nhiều phố mới đã hình thành, hiện tại riêng nội thành đã có gần 900 phố. Tìm hiểu các phường, phố và việc đặt tên thì có thể thấy nhiều chuyện vui buồn nhưng đó cũng là một phần của lịch sử.
Từ (...)

Nhà trọ ở Thăng Long có từ bao giờ là câu hỏi không dễ trả lời vì sử sách thường không chép về chuyện này. Tuy nhiên, cách nay hơn hai thế kỷ, Thăng Long - Hà Nội đã đông đúc người ở trọ…
Sĩ tử là khách trọ chính
Cuối thế kỷ XVIII, xung quanh Văn Miếu - Quốc Tử Giám có khá nhiều trường học. Sở dĩ khu vực này nhiều (...)

Trước đây khoảng 70 năm, hầu như ai cũng cho rằng chỉ có duy nhất một tượng Nữ Thần Tự Do ở Mỹ. Kỳ thực có đến 3 cái.
Tuy nhiên, trên thế giới hồi ấy trong thực tế chỉ còn lại hai tượng Nữ Thần Tự Do mà thôi: Một là pho tượng khổng lồ đứng sừng sững như là một kỳ quan của nhân loại trên cù lao “Liberty Island” ngoài (...)

Câu đối là một thể loại sáng tác văn học đặc biệt có những câu ý tứ bộc lộ ngay trên bề mặt từ ngữ trong câu, nhưng cũng nhiều câu thông tin cô đọng, ý tứ thâm thúy, chỉ những người “trong cuộc”, hoặc biết rõ tình huống ấy, mới thấu hiểu.
Đài Nghiên. Panorama ©2015 NCCong
Mọi người đều biết những câu đối của các bậc thầy (...)

Khách du lịch trong ngoài nước thường mách nhau rằng đến Hà Nội mà không ghé thăm, dù chỉ trong chốc lát, ngôi đền trên đảo Ngọc soi bóng hồ Hoàn Kiếm và nghe kể câu truyền thuyết “Trả gươm” thì coi như chưa biết Hà Nội.
Cổng đền Ngọc Sơn và tháp Bút. Panorama ©2015 NCCong
Hội Hướng Thiện
Tuy nhiên “Trả gươm” là câu (...)

Ở làng Phú Thị huyện Gia Lâm phủ Thuận An xứ Kinh Bắc (nay là xã Phú Thị huyện Gia Lâm – Hà Nội) có một tấm bia Hậu tạo năm Cảnh Hưng 7 (1746) triều Lê. Sẽ chẳng có gì phải nói nhiều nếu đó chỉ là một loại bia Hậu bình thường của những người có đóng góp chút tiền của cho làng để được bầu hậu, được làng thờ cúng.
Người (...)

Đông Ngạc - tên nôm là Kẻ Vẽ là một ngôi làng cổ nằm ven sông Nhị. Nơi đây có bến Ngác và chợ Vẽ nổi tiếng trong lịch sử. Vào cái thuở đường thủy là huyết mạch giao thông, bến Ngác khi ấy là một nơi trên bến dưới thuyền và chợ Vẽ là một "trung tâm thương mại". "Nhất cận thị, nhị cận giang", Đông Ngạc đã hội được cả hai yếu (...)

Nếu như Văn Miếu biểu tượng cho tinh thần hiếu học của dân tộc Việt Nam, thì tương tự như vậy ở mỗi làng quê, đặc biệt là các làng quê đồng bằng Bắc Bộ - Văn Từ, Văn Chỉ cũng là một biểu tượng cho tinh thần hiếu học của làng quê ấy.
Văn Từ là một kiến trúc đặc biệt ở các làng quê xưa, mà đến nay do sự thay đổi biến thiên (...)

Dưới đây TS Vi Văn An trao đổi về ý kiến của các ông Dương Trung Quốc, Mai Thanh Sơn, Nguyễn Trực Luyện xung quanh diễn đàn "Đi tìm tên mới cho khu phố cổ Hà Nội" trên báo Lao Động
Có cần đổi tên?
Là một người làm công tác bảo tồn, tôi rất đau xót trước thực trạng bi đát hiện nay của khu phố cổ Hà Nội. Tôi tán đồng với (...)

Dù đồng ý hay không với ý tưởng tìm tên mới cho Khu phố cổ Hà Nội nhưng các kiến trúc sư đều thống nhất rằng ta chưa có một cơ chế quản lý hiệu quả để bảo tồn di sản quý giá này
Tên "Khu phố cổ" không còn phù hợp KTS Lê Thành Vinh - Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích: Tôi rất hoan nghênh diễn đàn "Đi tìm tên mới cho khu phố (...)

Dưới đây là bài viết của nhà sử học Dương Trung Quốc trên diễn đàn "Đi tìm tên mới cho khu phố cổ Hà Nội" của báo Lao Động
1. Tôi đồng ý rằng cần "chính danh" cho cái không gian mà nay ta quen gọi là Khu phố cổ Hà Nội (KPC), nhưng cũng không nên tìm cho nó cái tên khác để thể hiện được tính toàn vẹn và tính nổi bật toàn cầu (...)

Nhắc đến việc gìn giữ khu phố cổ Hà Nội, người ta thường chỉ nghĩ đến những ngôi nhà (được gọi là) cổ trong khu vực này.
Một khu chợ lớn
"Không khí khu phố cổ HN nó khác lạ lắm, rõ nhất là không khí buôn bán tấp nập chẳng đâu sánh được. Tôi ở Ninh Bình mấy chục năm, có đêm nhớ về HN, không thấy nhớ phố, nhớ nhà mà lại (...)

Tia Sáng 11/03/2017 — Theo TS Nguyễn Ngọc Mai, ngày nay các nghi lễ trong hệ thống thờ Mẫu Tam phủ đã hội họp cả nghi lễ trong hệ thống Tam phủ thờ ba vị nam thần: Thiên Thần – Địa Thần – Thủy Thần và hệ thống thần linh các vùng miền khác
Trong hầu hết các loại hình tôn giáo tín ngưỡng truyền thống ở Việt Nam thì có (...)

Thập niên 20-30 thế kỷ 20, vào những năm tháng điên rồ của Mỹ và Tây Âu, khi giới nghệ thuật và sáng tạo lao vào những “hội hè miên man” để quên đi mặc cảm của “thế hệ mất mát”; khi những người phụ nữ thượng lưu để tóc ngắn đầy thách thức nhưng không kèm phần quyền rũ đòi quyền bình đẳng; cũng là lúc Art Deco ra đời xóa bỏ (...)

Nhìn chung kiến trúc chùa tháp là sự tổng hòa của kiến trúc vật nơi môi trường, có các loại nhà cửa quan hệ hữu cơ với hồ ao, sân, vườn đủ loại cây cao thấp, tất cả được quây lại bằng hàng rào hoặc tường xây để giữ nguyên tắc khép kín.
Phật giáo muốn tuyên truyền phải có giáo đường, ở giai đoạn đầu có thể chỉ là những am (...)

Tên gọi các cấu kiện
Căn nhà được xây dựng theo các vì nhà, sau đó các vì được dựng lên và nối với nhau bằng các xà ngang và xà ngưỡng tạo thành một hình hộp, sau đó là lợp mái và làm tường nhà. Vì nhà chính là đơn vị cơ bản khi nói đến kích thước ngôi nhà, khoảng trống giữa hai vì gọi là "gian". Vì nhà cũng là đặc trưng cho (...)

Đình Việt Nam ra đời từ bao giờ?
Vấn đề nguồn gốc và thời điểm xuất hiện ngôi đình làng từ lâu đã được nhiều nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa để tâm tìm hiểu. Mở đầu là nghiên cứu của Nguyễn Văn Huyên, trong một công trình nghiên cứu công phu về thành hoàng Lý Phục Man vào năm 1938, ông đưa ra giả thuyết: Đình vốn là hành cung (...)

Du nhập hòa bình vào đồng bằng sông Hồng cách nay gần 2000 năm, đạo Phật đã dần lan tỏa khắp nước ta, hòa hợp với các tín ngưỡng bản địa và được mọi tầng lớp xã hội đón nhận. Trải qua những thăng trầm lịch sử và phân hóa nội bộ, đạo Phật đang có xu thế hồi sinh[1] sau các cuộc chiến đẫm máu vào cuối thế kỷ 20.
Gần đây (...)

Trong thời kỳ khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1887 – 1918) người Pháp đã bắt đầu xây dựng Hà Nội theo mô hình Phương Tây. Những trục đường lớn được tổ chức theo bố cục không gian Châu Âu tạo ra hệ thống tuyến phố kiểu ô cờ đầu tiên ở Hà Nội và khu phố Tây cũng bắt đầu hình thành. Nhà cửa ở khu vực này ban đầu chưa phát (...)

Vì quan hệ mật thiết lịch sử với dân tộc, và sinh hoạt của hương thôn, nên khắp Việt Nam, làng nào cũng có một cái đình, kiến trúc công phu và cổ kính.
PHONG TỤC VÀ SỰ TÍCH ĐÌNH LÀNG
Đình đã đóng một vai trò quan trọng trong mỗi làng. Vì đình chẳng những là nơi thờ cúng vị Thần Hoàng làng, người che chở bảo vệ cho dân (...)

Quy định về Đốc lý, Phó Đốc lý
Sắc lệnh ngày 11-7-1908 của Tổng thống Pháp về việc tái cơ cấu Hội đồng thành phố Sài Gòn, Hà Nội và Hải Phòng đã có một số quy định cụ thể liên quan đến Đốc lý và Phó Đốc lý.
Kể từ sau ngày thiết lập chế độ Toàn quyền Đông Dương (17-10-1887), tại Bắc Kỳ có hai thành phố được xếp vào loại (...)

Tô Lịch—Nùng Sơn theo phong thủy xưa là hai biểu tượng của nước non Thăng Long—Hà Nội. Nói theo sinh thái học nhân văn thì Thăng Long—Hà Nội là một đô thị sông—hồ được bao bọc bởi một “tứ giác nước” với 30 km “đường đê La Thành”: Nhị Hà quanh bắc sang đông Kim Ngưu, Tô Lịch là sông bên này.
Tô Lịch tách ra khỏi Nhị Hà ở (...)